Google
This is a digital copy of a book that was prcscrvod for gcncrations on library shclvcs bcforc it was carcfully scanncd by Googlc as part of a projcct
to make the world's books discoverablc onlinc.
It has survived long enough for the copyright to cxpirc and thc book to cntcr thc public domain. A public domain book is one that was never subjcct
to copyright or whose legal copyright term has expircd. Whcthcr a book is in thc public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, cultuie and knowledge that's often difficult to discovcr.
Marks, notations and other maiginalia present in the original volume will appear in this flle - a reminder of this book's long journcy from thc
publishcr to a library and fmally to you.
Usage guidelines
Googlc is proud to partncr with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to thc
public and wc arc mcrcly thcir custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing tliis resource, we liave taken stcps to
prcvcnt abusc by commcrcial partics, including placing lcchnical rcstrictions on automatcd qucrying.
Wc also ask that you:
+ Make non-commercial use ofthefiles Wc dcsigncd Googlc Book Scarch for usc by individuals, and wc rcqucst that you usc thcsc filcs for
personal, non-commercial purposes.
+ Refrainfivm automated querying Do nol send aulomatcd qucrics of any sort to Googlc's systcm: If you arc conducting rcscarch on machinc
translation, optical character recognition or other areas where access to a laige amount of tcxt is hclpful, plcasc contact us. Wc cncouragc thc
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.
+ Maintain attributionTht GoogXt "watermark" you see on each flle is essential for informingpcoplcabout thisprojcct and hclping thcm lind
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.
+ Keep it legal Whatcvcr your usc, rcmember that you are lesponsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
bccausc wc bclicvc a book is in thc public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countrics. Whcthcr a book is still in copyright varies from country to country, and wc can'l offer guidance on whether any speciflc usc of
any speciflc book is allowed. Please do not assume that a book's appearancc in Googlc Book Scarch mcans it can bc uscd in any manncr
anywhere in the world. Copyright infringement liabili^ can be quite severe.
About Google Book Search
Googlc's mission is to organizc thc world's information and to makc it univcrsally acccssiblc and uscful. Googlc Book Scarch hclps rcadcrs
discovcr thc world's books whilc hclping authors and publishcrs rcach ncw audicnccs. You can scarch through thc full icxi of ihis book on thc wcb
at |http://books.qooqle.com/|
jcUv^^.V-SC
^arbarti CollEgc 3L£lirarg
THE Gli'T OF
STEPHEN SALISBURY.
OF WORCESTER. MASS.
3o Jljvnxl ,l^')i,.
V
"i
*^
dTec/ O^UiyyX Jjl^pZ^'
JAHRESBERICHT
K. K. ZWEITEN OBERGYMSASIUMS
in Lemberg
1^91.
- • • (-»>sr- jlK^ivv; • • •-
l^— nr*-^!
^ LEMBERG.
Buchdruckerei des Stauropigianischen Instituts,
Geschaftsleiter : Johann Puchyr.
1891.
^
Y\.
H -if^t
L
<^v
^f.RD C0l7>
»;<v^
APR 30 1892
4?"BrakS
■^ . ■' w
V L
L^joCi^
1. Abhandlung des Prof. Peter Lewicki: De natura infinitivi atque
usu apud Horatiumcpraecipue lyrico. (Pars prior).
2. Schulnachrichten von der Direction.
G
De natura infinitivi atque usu apud Horatium
praecipue lyrico.
Pars prior.
Varia est indoles populorum, varii mores. NonnuUi captant usum
rerum, alii tendunt ad altiora. Et illi oranem vitam in re rustica, fo-
rensi, senatoria, bellica peragunt; hi artes ad doctrinam et politiorem
humanitatem pertinentes colunt foventque Quodsi eius generis popuh*,
id quod saepe fit, inter se conferunt arma, fieri non potest, quin ea
pars exsultet, ubi plus sit audaciae ad pericula capessenda, inter ipsa
pericula plus consilii ac virtutis. Hanc fortunam belli cum multae civi-
tates, tumRomani et Graeci experti sunt; quamquam Graecorum inge-
niosa atque docta natio ferum victorem brevi et ipsa in quandam re-
recepit dicionem. Nam inde ab eo tempore cum eis magna esset cum
Romanis communitas atque soeietas omnium rerum, non solum illi
quidem ea quae ad victum cultumque pertinebant avidissime adripue-
runt, verum etiam artificia litterasque alienas in suum transferenda
existimarunt. Romani igitur libros Graecorum Latine vertere aut imitando
exprimere, a rudibus principiis profecti paulatim orationem fingere ex-
polire : nam ipsius orationis multus apud eos usus in re publica magna-
que vis in omni negotio erat. Itaque oratorem vel eruditum celeriter
oonplexi sunt; post rerum scriptorem^ qui res domi natas non solum
oratione pedestri persequeretur sed etiam optimis versibus caneret ; de-
ni(iue idem omnibus viribus iu ceteris quoque generibus dicendi
elaborarunt, quae eis potius grato ac iucundo ornamento erant. Qua
in re verecundam illi quidem tuiti sunt Graecorum similitudinem,
aliquando ut ad certum quasi suae vitae pervenirent modum, quae-
que scripserunt ea et sententiis et verbis tota Latina ac domestica
esse viderentur; quod in poetis profiteri multi propterea dubitarunt,
quod illi quidem divino quodam spiritu adflati non solum sententia-
rum amplam grandidatem novitatemque quaesiverunt, verum etiam ora-.
tionis tam multifariis usi sunt omamei^tis, ut vel eam quae est ver-
borum struendorum trita consuetudo rarius densius abicerent repudia-
tam. Verum hoc ignari atque obtusi ingenii est, quidquid apud poetas
Latinos et a communi consuetudine orationis abhorreat et Graecae ad-
simile esse videatur, id omne a Graecis hominibus -veluti a love patre
temere repetere: nam hic ut in re magna certa via ac ratione agen-
dum videndumque est cummaxime, et quantum Ucentiae quae conce-
ditur poetis omnino omnibus debeatur, et quomodo Helienismus qui
dicitur aut inferri potuerit aut longius manare inlatus. Cui negotio ho-
mines doctos profecto ita nuper prospexisse video, ut quae diu occulta
et quasi involuta essent ea maximam partem apperirentur neque tamen
res uti aiunt ad umbilicum ab eis perducerentur. Veluti de infmitivo,.
ad quem homines docti Hellenismum vel maxime pertinere antea sta-
tuerunt, etiam post disputationes, quas sexcenti homines docti perscrip-
serunt, diligentius quaeri potest, quae spatia ac curricula singuli poetae
adamaverint, ut hic illic ab illis quidem omissa quasi racemando con-
ligantur. Itaque cum mihi ea quasi provincia evenisset^ ut indicem^
quem nostri ludi magistri hoc anno erant edituri, aliquo commen-
tariolo praetexerem, magnopere laetatus sum, locum mihi datum de
usu infmitivi apud Horatium maxime lyrico disserendi, propterea quod
qui hiiic rei curam admovisset, ne omnino operam oleumque perde-
ret, — si quid video — non erat verendum. Ceterum quo facilius
a me inpetrari posset, quod professus sum, primum ipsa capita per-
currenda visum est eius doctrinae, quae cotidianum usum amplecte-
retur, tum proprie in ipso Horatio circumspiciendum.
le usu simplicissimo infinitiYi apud scriptores solutae orationis»
Atque ut inde incipiam, unde haec tota causa apta pendet, homi-
nibus Latinis fere effluxisse videtur recordatio, infmitivum principio no-
men verbale fuisse, quod innumerabih serie annorum extorpuisset; inde
sine dubio factum est, ut eius usum syntacticum multo magis amplifi-
carent atque inlustrarent figuris, quam alii homines, quorum notitiam
viri docti tradiderunt. Cuius rei fundafnenta profecto ita posuerunt, ut
infmitivum ad verbi notionem traducerent eiusque notionis summam
cogitarent temporis finibus circumscriptam. Nam cum ceteras distinctio-
nes quae sunt personae numeri modi in infmitivo negtexissent, adea
ille debilitatus atque infirmatus ab eis est, ut iam nec suis viribus
stare neque posset auxilia alius verbi respuere. Adfuerunt autem praesto
multa verba, quae cum illas quas diximyis TtaQsiiKpdaeLg certamque for-
mam actionis adumbrarent, quae et ipsa quod circumdaret magnopere
requirebat, ipsa natura ad infinitivum inciinabant eumque sibi quasi
socium petebant. Itaque vocabula, quae his officiis inter se responde-
bant, facillime coniungebantur et quasi unam efficiebant notionem, cui
latera lacertique iam essent ad iudicandum. Hac ratione inita subie-
cerunt homines Latini infinitivum verbis >velle, noUe, cogitare, memi-
nisse, oblivisci, constituere, cupere, studere, cunctari, solere, desinere,.
coepisse, posse, debere. sim«; deinde. nonnullis circumscriptionibus, quae
vices verborum auxiliarium sustinere cogitabantur, cuius generis est
»consiHum capio (= constituo), in animo est, stat sententia ( = cogito,
volo), mos est ( = consuevi), tempus est ( = debeo), rectum, aequum,
pulchrum, utile est (=debet vel vult aliquis)«; denique quibusdam ver-
bis inpersonalibus, quae nuUum »subiectum« continere dicuntur, reapse
habeiU (convenit, expedit, iuvat, pudet, p^enitet, taedet, miseret, opor-
tet). Inesse >subiectum« in verbis inpersonalibus vei inde perspicitur,
quod ipsae eorum notiones verbo >esse, fieri^ vel simili adposito ad vim
enuntiationum accedunt, quae idem istis verbis declarare videantur;
quae quidem cum habeant rationem cum personis certis, saepe verbo-
rum auxiliarium induunt et significationem et potestatemJ) Nonnun-
quam etiam hoc quasi remedium quo utaris in propinquo est, ut quae
lateant semina iudiciorum in inpersonalibus ea verbo habendi sub-
audito in solem eliciantur, ut si dicafur >pudet me* intellegatur >pudor
habet me« i. e. >in pudore sum« vel >pudeo-)«, quod sane verum est
verbum auxiliare. Quamquam hic etiam de singulari quadam animi
perceptione eius cogitari potest, qui alicuius eventus cum non posset
designare causam, quod eam nec in se nec in eo ad quem loqueretur
uUo pacto suspicabatur, ad tertiam sibi incertam personam referre
mahierit, ut >pudet me« fere idem esset ac >nescio, quis pudore vetet
me« eademque lege, qua verba causativa, infinitivum deposceret com-
plemento.
Sed iam dicendum est de verbis causativis, quae sint ista verba,
qualemque cogitationem homines Latini animo informaverint, quod in
eis admiserint infinitivum Quae quidem res miserabihs videri potest,
proptera quod persona hic cum actione, quae adsignificatur infinitivo,
nil a primo commune habet, Etenim hoc tenendum est in eis verbis,
personam ita ad actionem incitari, ut demum aUquando fieri possit
>subiectum« ; quare Latini saepe eam recto casu exprimebant, actio-
nem denotabant verbo finito, vim futuri quam omnino habere senten-
tiam oportebat particula quae apta videbatur effingebant (inpero (tibi),
ut eas): hac arte struxerunt iUi quidem orationem post verba >cogere,
monere, hortari, inperare, inpedire, prohibere«. Quamquam idem non
adeo tenues atque opibus destituti fuerunt, ut non possent aUam quo-
que itidem iucundam invenire: via fuit ipsis per similitudinem, quam
inesse iUis verbis cum auxiUaribus animadverterunt. Ita enim expen-
debant atque iudicabant: quicunque cogeret vel aUquem prohiberet
actione, eum huic ipsi aut parare necessitatem aut agendi potestatem
adimere adumbrata notione instrumenti, cuius significationem aUae
Unguae omittere pussunt vel ab initio non addunt^); inde ad eas ipsas,
quas mente intuebantur notiones, orationem quasi dirigentes infinitivum
oonlocabant oportune ad verborum auxiUarium rat^onera, id quod fieri
potuisse iUa ipsa verba passive dicta demonstrant (cogo te venire, co-
geris venire). Atque Latinos hac structura saepe laetatos esse post verba
quae supra dicta sunt, tum sola et una et eodem iure post >docere,
adsuefacere, iubere, sinere, pati, arguere, insimulare« nihil fere est, cur
moneam : hoc solum videor iam quasi iure meo vindicare, ut eos
qui haec sinistre accipere possint etiam etiamque oratos esse veUm,
*) cf. Apoll. de constr. IIL 32, 22: Egger. uotions element. de grammaire
€ompar6e p. 84; Schoem. Lehre v. d Redeth, p. 29 ff.
') de verbis pudendi, poenitendi sim. personaliter antiquitus usurpatis cf.
Prisc. XI. 20.
») Hom. Od, XXIH 258: ^sol gb iTtodpav ix^a&m o7xov.
ne eam quam quaerimus structuram alia confundere audeant, quae
quidem specie saepe est vicina re plurimum dissidet: nam, si dicitur
>iubeo te venire«, premitur obiectum certa actione defmitum; verbis
>iubes pontem rescindi« actio indicatur certo subiecto adornata.
De inflnitivo cum accusativo subiecti coniuncto et ceteris
quibusdam.
Et quoniam in eum locum perventum est, non alienum esse vi-
detur breviter enarrare, et quibus verbis »infinitivus cum accusativo»
subiecti* a Latinis adiungatur, et qualis sit huius structurae causa ori-
goque^. Atque verba permulta esse, quae ad eum modum conponantur,
ut infinitivum cum accusativo comitem sibi adsciscant, nemo profecto
est, quin videat: nam et verba sentiendi ac declarandi eorumque ver-
borum circumscriptiones in eo numero sunt ut »video audio, sentio,
puto, spero, dico, adfirmo, scribo, nuntio, adparet, elucet, constat, per-
spicuum est, communis opinio est, alia«; et verba adfectus quae dicun-
tur huc accedunt, puta »gaudeo, laetor, glorior. angor, sollicitor, sim«;
et verba auxiliaria quorum supra fecimus mentionem, cum plene usur-
pantur , eodem vinculo societatis continentur. Unde patet, nihil omnino
h. 1. interesse, utrum verba activa sint an passiva, quod velmaxime inpe-
dimento est, quominus huic structurae adpropinquare possis ratione.
Neque tamen desperandum est de explicatione huius rei, quae nihil vi-
deatur praeter sincerum integrumqne iudicium requirere : certe uti pos-
sis virorum doctorum auctoritate, qui omnium quicunque scripserunt
vel locuti sunt de rebus grammaticis exstiterunt et subtilitate et sua-
vitate disserendi facile principes, si passivis quoque neutrisque verbis
proferri adtributiones statueris, quae aliquid obiecti in-tar quasi clavi-
culis conplecti atque circumvestire debeant^). Nam istarum adtributio-
num cum obiectum constet actione ad aliquod subiectum pertinente
iam utrumque intellegitur libertatem qua utatur.sententia solute dicta
amittere debere, et subieetum casu accusativo significari — ceteri ca-
sus sustinent partes adtributionis, definitionis, condicionis nominum^
verborum — et actionem omnibus quae sint integri subiecti relationi-
bus separatis effingi infinitivo, quae verbi forma quasi fluidam habet
notionem, ut vel casuum possit quodam modo coire adfinitatem. Quod
cum fiat, redundare tamen in infinitivo nonnihil potestatis ad subiectum
vocandi, quam artis scriptores copulae tribuant, ipsa exempla docent ;
nam, si dicitur »video legere«, statim quaeritur de eo, quem legere vi-
deas, uti nudum quoqe »legere« eius nos admonet, qui legere possit^
velit vel debeat; quod quidem vel maximo documento est infinitivum
1) SchoemanD, Lehre von den Redeth. p. 46 fiF.; id, Jahrb. f. class. Philolog.
V. Fleckeis. Ib69 p. 218; Jacobs, MUtzels Zeitschr f. d. Gymnas. Wesen I. 3 p
38 ff. u 51.
c. m. 1. vim verbi obtinere, accusativum c. infinitivo speciem enuntiati
retinere cosmumque perfectum efficere, in quo et agentis partes inve-
nias et actionisM. JSed haec cumulatius augere aut dicere separatim de
accusativo c. infinitivo solute usurpato iri serendis querelis, diffunden-
dis iris, inrisionibus denique anhelandis, cum res in aperto sit facilem-
que praebeat aditum, alienum ab hoc loco videtur; fortasse non erit
aUenum in transitu leviter adtingere, etiam plena verba quae supra
dicta sunt a me ad vim auxiliarem depressa simplici infinitivo coniungi
posse; quem tamen usum in angustum exiguumque a Latinis ita con-
clusum fuisse, solum uti ei post verba dicendi ac sentiendi passive dicta-
neglectis tamen temporibus, quae participium perlecli haberent— locum
darent: unde ipsos ratione cogitandi magis obiectiva delectatos esse,
facile perspicitur (dicitur, traditum est tuum patrem patriae amantis-
simum fuisse ; milites in hostem ire iubentur ; malum mihi videtur mors
esse). Reliquum est, ut explicandum esse videatur, qua via infinitivus
suum praedicatum casu nominativo, accusativo vel dativo accipiat; nam
hic quoque casus apud Latinos usu venit tlicet). Sed illas structuras
(videtur esse beatus, patitur vocari Caesaiis ultor, non negaverim me
esse beatum) explicari adtractione eodem iure, quo verbum finitum cum
infinitivo coniunctum unam possit efficere notionem, nemo e^i, quin
viderit; hanc fieri per synesin adtractione, certissimum est (licet mihi
esse otioso).
De infiiiitivo loco substantivi posito.
Verum ipsa res admonet, ut tandem paucis expediamus infinitivi
usum substantivum qui dicitur, qui sane dupplex est. Et primum qui-
dem infinitivus, quoniam pars orationis est, sicuti alia vcrba, ubi ipsa
vocabula respiciuntur, substantive usurpari potest: bene enim habet se
illud >frequenter Latini ac et atquein significatione similitudinis ac-
cipiunt*, »cavere in morte non dicitur*. Sed infinitivus, quem ad sub-
iectum inclinare supra indicavimus, etiam ahud substantivum fieri potest,
quod et illam quam diximus potestatem ad subiectum revocandi fere
omnem amittat et solam notionem retineat in actione cogitatam. Quod
tamen novi generis substantivum cum deficeretur flexione neque susten-
tari articulo a Latinis posset, mirandum non est, quod solo recto casu
vel accusativo (rarissime cum praepositione) in lingua Latina utebatur'-),
qui casus quasi lenissimum imperium in nominibus exercebant (nam et
partiri ipsum et definire - illius exercitationis subtiliter disputandi est;
beate vivere alii in alio, Epicurus in voluptate ponit; ut inter optime
valere et gravissime aegrotare nihil prorsus dicerent interesse,: in ce-
teris casibus, qui sine dubio sicuti ipse denominativus ab accusativo
1) alii alio modo hanc structuram expllcare conati suiit, qua de re vide
quae infra adnotavi.
^) accuratius de hac re disser. Haase, Reisigs Vorles. p. 763 adnot. 601.
8
profecti sunt quique maiorem significationis diversitatem continebant,
quam quae eadem forma indicari posset, confugiebant Latini, ubi ipsis
nomine verbali opus erat, ad gerundium (etiam post praepositiones ac-
cusativum exposcentes), quod ania (in ling. slav. flHH6), an^a termi-
natione formatum ad vim verborum substantivam accedebat*) omnia-
quae quasi tormenta declinationis perfacile subibat. Quod quidem cave
ita dictum putes, quasi gerundium, in quo nihil principio referebat,
utrum actionem an passionem declararet^), modo vicarium succedere
infmitivo neque in bonis habitare vel haerere suis uti aiunt arbitremur ;
quod, si verum quaeritur, contra est. Namque gerundium ipsa natura
nomen verbale factum est, infinitivus cuius vis substantiva apud Lati-
nos omnis fuit obruta obUvione progrediente demum aetate, postquam
notiones sola mente percipiendas illi quidem effingere didicerunt, con-
secutus est certis casibus eam quam quaerimus potestatem. Accedit, ut
supina quoque adsimilem rationem habeant ad infinitivum uti gerun-
dium, quorum illud quod in tum cadit speciem praebet nominis ver-
bahs in accusativo positi, qui more vetusto ad significandum finemsine
praepositione post verba eundi usu venit; alterum in tu desinit, tenet
partes haud dubie locativi, qui dativum atque ablativum quodam modo
coniungit, denique certis n6minibus adiectivis quae egeant conplemento
snbiungitur aptaturque. Unde perfacilis coniectura est, Latinos in supi-
nis diutius vim substantivam secutos esse quam alios homines, quorum
nonnuUis haec ipsa ad vim infiniti verbi deprimere placuisse ipsorum
lingua optime docemur^). lam praetermitto, supinum in tum desinens
ad actionem in tu ad passionem pertinere, cum utrumque hoc a primo
per eandem formam fuerit mixtum atque in unum conpositum, quia
hoc in aperto satisque manifesum est: adnotandum videtur, Latinos
etiam longius progressos novum genus substantivi statuisse, dico concretae
uti aiunt notionis Certe Persius nobis adest, qui dicit »hoc ridere meum
nulla tibi vendo IHade 1, 122«, et ahi nonnulU eodem modo. Sed haec
apud scriptores pedestres non leguntnr.
Venio ad infinitivum, in quo suinma inopia structurae conparet.
le infinitiYO Mstorico et absoluto.
Atque infinitivum historicum, quem h. 1. absoluto praevertimus,
pervulgatum est semper cum nominativo subpositi coniungi et in enun-
tiationibus primariis — nonnunquam etiam secundariis*) — ubique de-
prehendi, ubi a narrando ad pingendum transeatur, sive ille motus
sit animi, sive certus status rerum, qui sub ocuhs ponatur, quod qui-
1) JoUy, Gesehichte d. Infinitivs p. 198 sq.
') Cic. fin. V 15 ita nati factique siimus, ut et agendi aliqaid et diligendi
aliquos et referendae gratiae principia in nobis contineremus ; Cat. 4, 8, 6 ma-
lum opprimi sustentando ac prolatando nullo pacto potest.
») Jolly, Gesch. d. Infin. p. 201 sq.
9
dem vario modo fieri posse vel his exemplis, quae sunt in nostra manu,
conprobatur. Cic Verr. IV, 18 quod ubi iste audivit, usque eo est
commotus, ut sine uUa dubitatione insanire omnibus ac furere videre-
tur. Quia non poterat argentum eripere, ipse a Diodoro erepta sibi
vasa optime facta dicebat: minitari absenti, vociferari palam, laerimas
interdum vix tenere. Ibid. 28, 20... iubet illos discedere et candelabrum
relinquere. Sic illi tum inanes ad Antiochum revertuntur. Rex primo
nihil metuere, nihil suspicari : dies unus, alter, plures : non referri. Sall,
Cat. 6 Igitur reges populique finitimi bello tentare, pauci ex amicis
auxilio esse ; nam ceteri metu perculsi a periculis aberant : at Romani
domi militiaeque intenti festinare, parare, alius alium hortari, hostibus
obviam ire, patriam parentesque armis tegere. Sall. lug. 98 lamque
dies consumtus erat, quum tamen barbari nihil remittere atque, uti re-
ges praeceperant, acrius instare. Tac. ab excess. II, 4 sed ubi minitari
Artabanus et param subsidii in Armeniis vel, si nostra vi defenderetur,
bellum adversus Parthos sumendum erat, rector Syriae Creticus Sila-
nus excitum custodia circumdat cet, Inest igitur dulce quoddam ora-
tionis genus multaeque reperiuntur argutiae in infinitivo historico, quippe
qui vehementiorem animi motum prodat, modo excitet exspectationem,
modo sedulitatem. studium vel celeritatem agendi proponat'); a quibus
rebus longe abhorrere videtur, si quis infinitivum per detractionem verbi
»coepisse« explicare velit. Neque vero audiendi sant, qui hunc infini-
tivi usum a castris repetunt, ubi duces militum prae armis festinantius
scripserint ad senatum, quam uti orationenj adstringere possent lege
severiore^). Qui quidem quamvis egerint festinanter, sicuti saepe egerunt,
nemo tamen est, quin eos a legibus patriae orationis, quas paeri me-
dullis inclusissent, vel strepente cornu temere discessisse putaverit. Quare
videtur hoc firmissimum adferri, cur Latini h. I. infinitivum admise-
rint, quod concursu impetuque rerum, quarum habuirAfe mentionem, illi
quidem expugnati atque distracti modo personas eai^umque actiones
perciperent separatas neque earum ipsarum cogitationem rationemque
inter sese inirent. Itaque facile intellegitur, cur personam nominati^o
-actionem infinitivo significaverint ; sententia enim, >quae habet infiniti-
vum historicum, quasi materia sententiae est, quam iam formare et
constructione coniungere debes, ut sententia fiat«^).
De infinitivo absoluto hcitum mihi est pauca dicere : raro eum
apud Latinos reperiri, fere in ipsis titulis occurrere praeceptorum quae
ad rem rusticam pertineant, nihil h. I. detractione statuenda profici;
neque enim, uti volunt nonnuUi*), »debes hoc modo« ibi subaudiendum,
sed infinitivus pro tota enuntiatione accipiendus est, quae pluribus ver-
bis et per ambitum ita fere explicari debet : cum suave reddere, pa-
rare, coquere cet. vis«. Cf. Cat. de re rustica c. 109 vinum asperum
quod erit bene et suave facere.
^) Ph. Wagrner, Qaaest. Yerg. 30, quae est de in fin. hist.
2) Keisig, Vorles. Ober d. lat. Spr. p. 782.
2) Mergaet, de usu synt. inf. Lat. maxirae poetico, p. 14.
*) Herzog. d. Syntax d. Inf. Jahrb. f. cl. Phil. 1873 p. 21.
10
Quid artis conparativae scriptores de infinitivo Latino senserint,
iiidicatur.
At dicet quispiam: Tune adeo dissoluto es anirao, ut quidquid
artis conparativae scriptores de vi substantiva infinitivi divoigarunt,
id fere omne furca dimoveas Latio. Equidem non erubesco, quod sper-
nenda abiciendaque censeara, quae ab eis Latio blanda obferantur do-
na. N6n dicam, si qui infinitivum Latinum nomen verbale esse statu-
erit, statim ei de casu eius nominis quaerendum esse — nam hoc fa-
cile conceditur, terminationem re-se, ri-i (rier-ier) ad dativum spec-
tare- ; mitto porro quaerere, quo iure illi viri docti vim dativi et lo-
cativi latius patuisse censuerint, ut structo apud Latinos infinitivo
satisfieri posset ab ipsis, quia id quoque in aperto est'): sed omnes,.
quas tum maxime habet structurae explicatio difficultates ab ipsis sub-
latas vel subreptas esse equidem hercle vix sustineo credere. Nam ut
cetera silentio transeam, quibus orationi Latinae inferre vim videan-
tur: quidquid virium dativo et locativo inesse potest in unum con-
tractis ac consociatis cum accusativum et nominativum c. infinitivo
coniunctum expugnatum eunt, non possunt illi quidem adpositis uti
aiunt scalis summa harum structurarum superare fastigia. Atque pri-
mum iusto iure potest dubitari de accusativo infinitivi, quomodo ei
adpropinquare queas ratione: quodsi eum a verbo regente aptum
statueris, recte illud quidem se habebit >doceo te legere* (= zlim
Lesen, ut legere possis) — nam inde ab hac locutione viri docti or-
diuntur — ,tum >facio te ardere* (=zum Brennen, ut ardeas), >video te
currere« (=im Laufen), >scio te magnopere iaborare* (=in grosser Sor-
ge), quaeque notione sunt vicina ; non aeque facilem aditum habet illud
»hunc unum R. consentiunt optimum fuisse virum«, >dico, maereo te in
summum discrimen adductum esse«, quod explicari non potest, nisi ver-
bum quod >accusativum c. infinitivo« adeffigiem quam quaerimus facile
sibi socium adsciscat interponitur, uti verba maiore libertate ad sen-
sum structa videantur (— sind einig in der Richtung zu wissen die-
sen allein in cet. ; ich gebe die Erklarung ab, haerme mich ab in
der Richtung zu wissen dich in cet.). Quamquam ne hoc quidem re-
medium ad usus necessarios sufficere locutiones ostendunt >aequum
est, licet, convenit cet.«, quae saepe accusativum c. infinitivo requi-
runt. lam vero in >nominativo c. infinitivo« ita inhaerescunt viri docti
quorum habuimus mentionem, ut ne loco quidem movere pedem in-
peditum queant. Quare e scriniis artis conparativae scriptorum hoc
solum in nostros usus covertimus, ut infinitivum Latinum a primo no-
men verbale fuisse statuamus, quod vim dativi vel locativi haberet;
inde innumerabili serie annorum id nomen extorpuisse atque ad verbi
notionem traductum putemus, tantum uti parva restarent vestigia nolionis
dativi vel locativi post verba eundi dandi atque ea quae dicuntur cau-
sativa^) ; qui tamen usus alia quoque via ac ratione, sicuti fecimus,
explanari potest.
1) W. Rosch, Wesen u Constr. d. Inf. p. t> sq.
2) J. Schafler, Die sogen. synt. Graecismen b. d. augusteischen Dichtern p, 68 ff.
11
Be usu inflnitivi loratiano maxime lyrico.
Sed de infinitivo apud sciptores solutae orationis satis dictuin
est: restat, ut sit videndum, quantum Horatius ad eas quas enuclea-
vimus leges accesserit qualemque in libris carminum se effinxerit:
quoniam id secundum erat, quod proposuimus. Qua de re quo rectius
iudicari possit, excitandum ante omnia est, quid poeta nobilissimus
de usu tyranno senserit in Epist. II, 3, 71 : si volet usus, quem pe-
nes arbitrium est et ius et norma loquendi; quod si firmiter tene-
bimus, sine dubio incorruptam profitebimur fidem vel potius persua-
sum habebimus, Horatium et ipsum patriae consuetudini morem ges-
sisse, nec solum in singulis vocibus eligendis verum etiam coniun-
gendis continuandisque communi voci paruisse, quae quidem contemni
non potest. quin omnis illa quae linguae patriae proprietas est na-
turaque exstinguatur. Ai Flaccus fines infinitivi in libris carminum
saepe relaxavit propagavitque. Ita sane ; sed hoc totum fere habet
explicationem generis quod quaerimus poetici, quod ita in adfectibus
versatlir, ut quae sensibus accipiantur adventicia ea ad animum refe-
rantur eiusque quasi laboribus subiciantur. Cui rei proximum est, ut
sit in eo genere minimum narrationis, quam constat densiorem esse
oportere, ut venia dari possit et pingendis rebus et infinitivo historico
adhibendo. Quare hoc non ita admirationem movebit, quod Horatius,
qui huic infinitivo saepe indulserit in Epod. Sat. Epist.'), hic eo qui-
dem omnino abstinuit, cum praesertim in eo quaedam negligentia
structurae adpareat, quae politiori arti minime apta nataque esse vi-
deatur. At formae inopia factum est, ut Horatius etiam infinitivura
substantivum carminibus expulerit, quo saepius usus est in ceteris
operibus*); quamquam hic etiam gerundia ac supina arctioribus fini-
bus ab eo circumscripta sunt, solum uti illa octies (Carm I, 2, 29
sq. : Cui dabit partes scelus expiandi ; 8, 2 : cur properes amando
Perdere ; II, 2, 9 sq. : Latius regnes avidum domando spiritum ; 7,
25 sq. Quem Venus arbitrum Dicet bibendi ; 10 1 sq. : Rectius vi-
ves — neque altum semper urguendo neque — nimium premendo
Litus iniquum; II!, 11, 2: Movit Amphion lapides canendo ; IV,
11, 30 sq. nefas putando Disparem vites; 14,31 sq. : Primosque
') Epod. 5, 83 sq. : Sub haec puer iam non ut ante mollibus Lenire verbis
inpias; Sat. I, 5, 11 sq. : Tum pueri nautis, pueris convitia nautae ingerere; 5, 30
sq. Hic oculis ego nigra meis collyria lippus inlinere ; 8, 47 sq. : at ille currere in
urbem ; 9, S sq. : misere discedere quaerens ire modo occius, interdum consistere,
in aurem Dicere nescio quid puero. 9, 65 sq. : Male salsus Ridens dissimulare, me-
um iecur urere bilis; II, 3, 316: illa rogare; 6, 113 sq. : Currere per tofum pavidi
conclave magisque Exanimes trepidare; 8, 35 sq. : Yertere pallor Tum parochi
faciem; 8, 58 sq. : Rufus posito capite — flere; Epist. I, 7, 61 sq. : Kon sane cre-
dere Mena, mirari secum tacitus; 7, 6Q sq. : ille Philippo Excusare laborem et
mercennaria vintla.
^) Sat. II, 2, 123: Post hoc ludus erat culpapotare magistra; 3, 41: Primum
nam inquiram, quid sit furere; 5, 68 sq. : invenietque Nil sibi legatum praeter
plorare; Epist. I, 1, 60 sq. : Hic murus aheneus esto nulla pallescere culpa;
6, 1 sq. : Nil admirari prope res est una — quae possit facere et servare beatum;
7, 25 sq. ; Reddes dulce loqui, reddes ridere decorum; III, 3, 309: Scribendi
recte sapere est et principium et fons; similes loci etiam plures inveniuntur.
12
et extremos metendo stravit hutnum*), haec semel vel bis le-
gantur (Carm. I, 2, 15: Iredeiectum monumenta regis; III, 2, 10 sq :
(ne) sponsus lacessat regius asperum Tactu leonem)^) alias munera
eorum suscipiente infinitivo. Atque infinitivum h. 1. eadem ratione
qua post verba auxiliaria usu venire, post copiosius dodebimus : hoc
tempore satis habemus illud praedicare, quantum Horatius ea quam
diximus arte elaboraverit, ut quidquid luderet cum lyra id omne ad
voluntatem, studium, odium vel similes adfectus animi referret, quibus
homines succumbere solent cummaxime ideoque magis ad veritatem
representantur eis ipsis in actione circumvestiti ; quod quam sit ap-
tum huic generi de quo agitur, iam supra indicavimus. Neque vero
aliud causae fuisse putandum, cur hic noster >accusativum c. infini-
tivo« in Epod. ^at. Epist. quasi luxuriantem^) in hoc genere adstrin-
xisset — si quidem et verbis adfectus infinitivum nudum subiungere
maluit nec pluribus locis quam duobus »accusativum c. infinitivo« post
illa verba admisit, qui loci sunt: Carm. II, 13, 29 sq. : Utrumque
saevo digna silentio Mirantur umbrae dicere ; II, 12, 27 : Quae pos-
cente magis gaudeat eripi; sed de altero iure ambigitur, propterea
quod verbum quod opponitur negandi quasi clamat illud >gaudeat« in
voluntate dictum esse: nam hoc vix quisquam addubitaverit, num
verba voluntatis a Flacco semel iterumque coniungantur ea quam
quaerimus structura, cuius vestigia manifesta deprehendantur in Carm.
I, 27, 9 sq. : Voltis severi me quoque sumere Partem Falerni ; II, 12,
^) In Epod. Sat. Epist, libris haec occurrunt exempla gerundii : Epod. 14, 5 :
occidisque saepe rogando ; Sat. I, 1, 92 : finis quaerendi ; 4^ 12': scribendi ferre la-
borem; 4, 65: genus hoc scribendi; 4, 106: exemplis vitiorum quaeque notando;
6, 32: Iniciat curam quaerendi singula; 9, 25: Interpellandi locus hic erat; II, 2,
20 sq. : Tu pulmentaria quaere Sudando: 3, 64: Insanit veteres statuas Damasip-
pus emendo ; 3, 150 accedere plures ad numerandum : 5, 58 : ludis obscura canen-
do; 5, 69: donandi parca iuventus; 8, 65: Haec est condicio vivendi; Epist, I, l^
23 sq. : quae spem Consiliumque morantur agendi gnaviter; 2, 39: differs curandi
tempus; 2, 41: qui recte vivendi prorogat horam; 1,1: Di tibi divitias dederunt
artemque fruendi; 7, 85: amore senescit habendi; 16, 22: sub tempus edendi; II,
1, 19: Te nostris ducibus, te Grais anteferendo ; 1, 103: scribendi studio; 1, 154 sq. :
vertere modum formidine fustis ad bene dicendum delectandumque redactos; 3,
10: Quidlibet audendi semper fuit aequa potestas; 3, 72: norma loquendi; 3, 284:
sublato iure nocendi; 3, 305: excors ipsa secandi; 3, 309: Scribendi recte sapere
est et principium et fons; 3, 344: Lectorem delectando pariterque monendo; 3,
475: tenet occiditque legendo. Itaque gerundia in Epod. Sat. Epist. 29 leguntur,
cum eadem in libris Carm. 8 tantum reperiantur.
^) Supinorum in Epod. nulla, in Sat. et Epist. haec occurrunt exempla: Sat-
I, 3, 137: dum tu quadrante lavatum Rex ibis; 4, 115: vitatu quidque petitu sit
melius ; 4 124 sq. : an hoc inhonestum et inutile factu Xec ne sit, addubites ; 5, 48:
Lusum it Maecenas, dormitum ego Vergiliusque ; 6, 119: Deinde eo dormitum; 6,
125: ire lavatum; 8, 2Q: horrendus adspectu; 8, 38: in me veniat mictum atque
cacatum; II, 4, 89: Ducere me auditum — memento; Epist. I, 3, 18: si forte suas
repetitum venerit olim Grex avium plumas; 7, 73: Tandem dormitum dimittitur;
II, 3, 5: Spectatum admissi; 3, 107: severum seria dictu (decent). Supina igitur
omnino 13 in Epod. Sat. Epist. deprehenduntnr, cum eorundem in Carm. 3 tan-
tum exempla reperiantur.
3) Longum est enumerare exempla, quae sexcenta sunt.
13
1 sq. : Nolis longa ferae bella Numantiae Nec dirum Hannibalem nee
Siculum mare Poeno purpureum sanguine mollibus Aptari citharae
modis ; deinde loco pauio inferiore ibid. v. 13 s(|. : Me dulces dominae
Musa Licymniae Cantus, me voluit dicere lucidum Fulgentes oculos.
Alibi verba voluntatis quaeque eius generis sunt — excepto II, 17. v.
2: Nec dis amicum est nec mihi te prius obire — ab Horatio nus-
quam in g^nere lyrico ad eam firmitatem significationis intenduntur. ut
alicuius rei movere possint cogitationem, id quod semper fieri debet
in infinitivo c. accusativo coniuncto minimeque respondet carminum
naturae. Itaque supersedere possumus explicatione. qui factum sit (|uo-
que modo evenerit, ut Horatius verba dicendi ac sentiendi in libris
carmirium solum 20 vel si verum quaerimns 19 cum accusativo atque
infmitivo connexuerit: Carm. I, 2, 21; 5, 10; 5, 13; 7, 28: 8, 13: 13,
13; 28, 30; 29, 10; II, 4, 17; 9, 21; 13, 5; III, 5, 1: 5, 23: 7. 10:
16, 7; 17, 2 (ubi viri docti virgulam censoriam nuper adposuerunt) :
28, 5; IV, 9, 1; 11, 30; Carm. Saec. 73; qui numerus conparatus
cum Epod. Sat. Epist. sane mediocris videtur ac nescio quam ctmiunc-
tionem artis habet, qua vates Venusinus carmina in annos singulos
magis magisque perpoliri vohiit. Itaque nisi forte nos omnia fallunt,
Horatium facile putabimus eam legem sibi inposuisse, (fuam in inti-
nitivo adhibendo in hbris carminum sequeretur, ut fmes quibus pede-
stris orationis scriptores nudum infmitivum inclusissent eos ille (fui-
dem hortante Musa transiliret, sive colorem et succum quendum ora-
tioni additurus, seu metrorum necessitate coactus, ut graciliore tilo
verba connecteret. Quod quidem num perperam inceperit leviter gras-
sando in oratione patria, infra lucuientius ostendemus, ubi ipsa voca-
bula, quae ad vim verborum auxiiiarium revocantur. percensebimu.^,
quantum in ea re Latinitati quantumve Graecorum mori debeatur coii-
siderantes. Qua commentatione, si omnia succedent, certe adsequeiuur.
ut Horatius bis reperiatur a legibus patriae orationis recessisse. ut iii-
finitivum ad consuetudinem Graecorum cum vi accusativi relativi qui
dicitur conlocaret idque his locis: IV, 2, 59: niveus videri: deinde I.
19,8: Et voltus nimium lubricus adspici: quorum ille nos plane
Theocr. admonet, qui 11, 20 scripsit 'hx/.oxiqa ncrATug novideiv, hic
conferri potest cum locutione omnium ore celebratissima oifaUqdg /y/i-
Tieodai^). Quaecunque praeterea viri docti superioris aetatis de inlini-
tivo Graeco in genere Horatiano lyrico per occasionein adnotaverunt,
ea omnia ut vana falsaque abicienda sunt, veluti — ut hoc uno exem-
plo utar — illud »Uxor invicti lovis esse nescis (III, 27, 73) quasi ef-
flagitat, ut vertatur >du verstehst es nicht zu sein*, non »du bist dir
nicht bewusst, dass du's bist«, ut ineptum sit h. 1. de usu infinitivi som-
niare, qui potissimum apud Graecos viget, nonnun(|uam etiam redit in
^at. et Epist..^).
1) Cf. Orell. ad . h. 1.
^) Nauck ad h 1
3) Epist. I, 2, h: Paris cogi posse negat; 7, 22: Dignis ait esse paratus.
14
De infinitivo Horatiano nudo egitur ostiatim.
Sed iam adgrediamur qu^e professi sumus eaque vocabula, quibus
Horatius nudum infinitivum subiungere solet ante oculos ponanfius;
qua in re profecto perdifficile erit nil praetermittere — tanta est eo-
rum moles — , sed aberrantibus ab aliquo vocabulo erit concedendum,
si pleraque cum industria diligentiaque persequemur.
lam hoc inter omnes, qui Horati carmina vel primis adtigerunt
labris, satis constat, hunc poetam in verbis auxiliaribus, quae in ser-
mone cotidiano posita essent. ita adquievisse, ut etiam alia permulta
ad eorum usum transferre conaretur, quae verborum auxiliarium ipsa
natura praeberent quandam similitudinem. In quam altius inquiren-
tibus dubium esse non potest, quin ea sit ipsius. causa, quod verba
quae quaerimns potissimum revera habeant notionem verborum auxi-
liarium, sed vario modo inluminatam : nam aut faces metus sunt quae
admoventur aut studii, dein amoris odii similium. quibus imago agen-
tis »personae« melius inchoetur atque informetur; quod quidem quan-
tum valeat ad orationem colorandam roborandamque, iam supra in-
dicavimus. Ita facile intellegitur Horatium utrumque consecutum esse,
ut et infinitivo post illa verba iure locum daret et satietati animorum
quae est omni arti infestissima prospere occurreret, id quod homines
docti nomine exornant constructionis, quae ad sensum fit. Quod no-
men qui reformidant — quid enim sub sole formidine vacuum ? —
isti secum reputare debent. duo esse principia, quibus usus dicendi
regatur, rationem ac vim sentiendi; ea autem principia saepe inter
se pugnare ; cumque iusto modo se penetrent, efficere concordiam
quae delectet ; cum minus, offendere ; ex ea porro pugna, cum praeva-
leat sensus, varias oriri translationes liberioresque in speciem con-
structiones, quarum usus in oratione pedestri magnus sit, multo ma-
ior apud scriptores orationis numeris adstrictae omnium et aetatum
et populorum. Quare, quod conceditur omnibus qui altius adsurgunt,
neque Horatio vitio vertendum est, si quidem res cogitatione initae
arctiore vinculo societatis cohaerent cum vocabulis, quae sensu sub-
administrantur : idque ipsum videndum est inquirentibus in ista verba,
quibus Flaccus singulari quodam mod'^ nudum infinitivum subiungere
solet. Cui rei quo facilius satisfaciamus, omnes locos tractabimus, ubi
nudus infinitivus verbis adiungitur ; etiam exempla aliorum scriptorum
in medium proferemus, uti quantum Horatius vestigia scriptorum su-
perioris aetatis presserit melius cognoscatur.
Principio h. 1. adscribenda sunt exempla, ubi »veile« ac »malle«
infinitivum iusto modo socium adsciscunt : I, 8, 16 : tollere seu ponere
vult freta ; II, 12, 21 sq. : Num tu — Mygdonias opes Permutare ve-
lis crine Licymniae?; III, 3, 60: (ne) Tecta velint reparare; 111,24,
25 sq. : quisquis volet inpias Caedes et rabiem tollere civicam ; III,
27, 63 sq. : nisi erile mavis Carpere pensum Regius sanguis dominae-
que tradi Barbarae paelex; IV, 13, 3: Vis formidosa videri.
1 ^
Sequuntur, ubi meditari'), meminisse^) dignarique*) idem valent
ac »velle secum reputantem* ideoque in eadem causa sunt, ut verba
supra dicta: III, 8, 28 sq. lamque Scythae laxo meditantur arcu Ce-
dere campis ; IV, 12, 22 sq. : non ego te meis Immunem meditor tin-
gere poculis; I, 7, 17: sic tu sapiens finire memento Tristitiam; II,
3, 1: Aequam memento rebus in arduis Servare mentem; II, 17, 30
sq. : Reddere victimas Aedemque votivam memento; III, 28, 32 sq.
Quod adest memento Conponere aequus ; IV, 3, 14 sq. : Dignatur su-
boles inter amabiles Vatum ponere me choros.
Porro in voluntate, quae ad animum ipsosque adfectus pertinet.
exstani quaedam verba inpersonalia. quae etiam in oratione pedestri
per adsynesin cum infinitivo coniunguntur veluti ,.placet" et „libet",
quorum illud nescio quomodo saevum protevumque, hoc animum sig-
nificat propensum apud Horatium: I, 34. 10 sq. : cui placet inpares
Formas atque animos sub iuga ahenea saevo mittere cum ioco; III,
25, 12 : ut mihi devio Ripas et vacuum Mirari libet (libenter miror* ).
Accedit huc „amare", cui Horatius subiecit primus infinitivum, propterea
quod est „cum amore vel libenter velle" cf. III, 9, 24: Tecum vivere
amem, tecum obeam libens; I, 2, 45 sq. : Hic ames dici pater atque
princeps; deinde IF, 3, 9 sq. : Quo pinus ingens albaque populus Um-
bram hospitalem consociare amantRamis; ubi praeclare Orellius „sen-
sum amoris, quo ramis sese implicantibus umbram ita coniugant. ut
duabus sub arboribus una umbra fruatur viator, ipsis arboribus tribui;
non enim esse (amant) simplex illud cpilovai (solent)"; quod idem
quamviy sollicitemur ipsis verbis tenere debemus in III, 16, 9 sq. :
Aurum per medios ire satelUtes Et perrumpere amat saxa, Deinde est
^gaudere" idera ac „gaudentem velle": I, 34, 16: .(hinc apicem rapax
Fortuna cum stridore acuto Sustulit) hic posuisse gaudet*); III, 6,
31 sq. : Motus doceri gaudet lonicos Acerba virgo; III, 18, 15 sq. :
Gaudet invisam pepulisse fossor Ter pede terram; quae voluptas sen-
titur nec tamen declaratur verbis III, 9, 16: Pro quo bis patiar mori.
Denique eodem pertinet per „adsynesin" ^iuvat" I, i, 3 sq. : quos— pul-
verem Olympicum Collegisse iuvat.
At „velle cum cupiditate" exornatur verbo, quod usitatissimum in
oratione soluta est, „avendi", etiam „gestiendi"*), tum vero „furendi"'):
IV, 11, 6 sq. : ara castis Vineta verbenis avet inmolata Spargier agno ;
III, 16, 23 sq. : et transfuga divitum Partes linquere gestio ; IV, 12,
14: Sed pressum Calibus ducere Liberum Si gestis; I, 15, 27: Ecce fu-
rit te reperire atrox.
1) Cic. Phil. 2, 45: meditatur regnare.
*) Verg. Georg. II, 259: terram memento excoquere.
3) Verg. Aen. IV, 192: cui se pulchra viro dignatur iungere Dido.
*) Nauck a, h, 1.
*) Verg. Aen. II, 239: funemque manu contingere gaudent.
*) Cic. Phil. IV, 6, 14: senatum delere gestit.
') Simillimum est, quod. leg. ap. Ovid. Met. I, 220: manus inpia saevit Ro-
manum exstinguere nomen.
1()
fam velle cum studio rei perfici^ndae est tritissimum illud „stu-
dere": IV, 2, 1 : Pindarum quisqnis studet aemulari quodque ean-
dem notionem habet „unum opus est alicui": I, 7, 5 sq. : JSunt qui-
bus unum opus intactae Palladis urbem Carmine perpetuo cele-
brare (=quibus praecipuum studium est. qui ante omniastudent). In
eodem autem numero sunt nonnulla verba, quae ad maiorem artem
accedunt ut curare*), quaerere-), tendere^), eniti*), urguere*), cer-
tare^), laborare' , persequi**), quorum pars ne ab scriptoribus qui-
dem solutae orationis respuitur: II, 7, 23 sq. Quis udo Deproperare
apio coronas Curatve myrto; II, 13, 39 sq. : Kec curat Orion leo-
nes Aut timidos agitare lyncas ; III, 5. 29 sq.: Nec vera virtus — Cu-
rat reponi; I, 16, 25 sq. : nunc ego mitibus Mutare quaero tristia;
III, 24, 25: Si quaeret „Pater Urbium" subscribi statuis ; III, 27,
55: quaero Pascere tigres; IV, 1, 12: Si torrere iecur quaeris ido-
neum; I, 29, 15: Mutare tendis; III, 27, 46 sq. : Lacerare ferro
et Frangere enitar modo multum amati Cornua monstri; II, 18, 20
sq. : urgues bubmoverc litora: I, 1, 8: Certat tergeminis tollere hono-
ribus; II, 3, 11 sq. ; Quid obliquo laborat Lympha fugax trepidare ri-
vo; I, 23, 9 sq. : Atqui non ego te tigris ut aspera Gaetulusve leo
frangere persequor.
Age vero „properare^), trepidare*®), occupare^M" nonne eodem
modo resolvendum? Kquidem non dubitaverim, quin I, 8, 2: „Sybarin
cur properes amando perdere" idem sit ac „cur velis celeriter per-
dere"; deinde II, 4, 23 sq. : „Cuius octavum trepidavit aetas claudere
lustrum" quin significet, aetatem celeriter quasi voluisse claudere lu-
strum ; nam ibi poeta ita Xanthian consolatur, ut se rapido cursu an-
norum quadrigenarium factum ob eamque rem minus aptum dicat ad
res venereas ; quare errant, qui h. I. de cunctatione temporis coniectant,
quamquam ne tum quidem quidquam in infmitivo mutatur. Denique
illud, quod legitur 11,12 28: „(quae) Interdum rapere occupat", si sen-
tentiam quaeras, plane idem est ac „quae anteoccupando rapere vult."
lam mitto quaerere de verbis voluntatis, quae notionem conatus
coniunxere, cuius generis est „audere, conari, sim", quae constanter
apud Latinos infmitivum recipiunt ; satis habeo admonere, etiam „su-
mere" ex eo genere esse apud Horatium; sequuntur exempla Horatia-
na : III, 24, 25 sq. : indomitam audeat Refrenare Hcentiam ; IV, 7, 5
sq. : audet Ducere nuda choros , Carm. Saec. 58 sq. redire virtus Au-
1) Cic. fam. I, 9, 16: neque — redire curavit.
A Verg. Aen. YI, 614 : ne quaere doceri.
3) Verg. Aen. II, 220: Laocoon manibus tendit divellere nodos.
*) Sall. lug. 14, 1 : simul eniterer — maxumo usui esse.
*J Ante Horatium non occurrit.
») Verg. Ecl. 5, 9: Quid si idem certet Phoebum superare canendo.
7) Ovid. Met. 18, 285 arma — quae nunc quoque ferre laboro.
*) Plaut. Aul. IV, 1, 1: facere quod ego persequor.
®) Verg. Aen. III, 41: parce pias scelerare manus.
lo) Horat. primus videtur usurpasse plorare c. inf.
i^) Verg. Aen. IX, 200: adiungere — fugis?
17
det; I, 6, 5 sq. : Nos Agrippa neque haec dicere — Conamur; I, 12,
1 sq. : Quem virum aut heroa lyra vel acri Tibia sumis celebrare').
Itaque vix mirandum est, quod etiam verba contrariae signifi-
cationis infinitivi societatem ineunt, ut ^spernere"*) ab ea quam quae-
rimus structura propterea non recedit, quod est „prae despicientia
fastidioque noUe": I, 1, 19 sq. : Est qui nec veteris pocula Massici
Nec partem solido demere de die spernit; item „parcere"'), quod in
eum cadit, qui cura diligentiaque aiicuius vel parsimonia ductus no-
lit: I, 28, 23 sq. : At tu nauta vagae ne parce malignus arenae Os-
sibus et capiti inhumato Particulam dare; III, 8, 26: Parce priva-
tus nimium cavere — qui locus tamen tentatur a Meineckio aliisque
— , III, 28, 7: Parcis deripere horreo amphoram ; mox significat „plo-
rare"*) propter misericordiam nolle: III, 10, 2 sq. : me tamen aspe-
ras porrectum ante fores obicere incoiis Plorares Aquilonibus; „fu-
gere^), refugere*)"=„quod periculosum vel molestum est, prae timore
noUe": I, 9, 13 quid sit futurum cras fuge quaerere; I, 1, 34 Lesbo-
um refugit tendere barbiton. Sed magis declaratur metus verbis ti-
mendi, metuendi, perhorrescendi : I, 8, 8 Cur timet flavum Tiberim
tangere^); III, 24, 54 venarique timet; III, 9, 11 Pro qua non me-
tuam mori®); III, 11, 10 metuitque tangi; III, 14, 14 sq, ego nec tu-
multum nec mori per vim metuam; IV, 5, 20 Culpari metuit fides
— quippe quae stimulis religionis pungatur nolitque ab honesto ab-
errare culparique — ; III, 16, 18 sq. : lure perhorrui Late conspicuum
toliere verticem*). „Odisse" est „odio incitatum nolle": II, 16, 26
Oderit curare*")- «Nolle" cum notione negativae enuntiationis est „de-
negare": III, 16, 38 Nec si plura velim, tu dare deneges i. e. negans
recuses**).
Sed iam adferunt quaestionem veba auxiliaria, quae actionis ini-
tium finem continuitatem significant, quae sunt magnam partem nota
e scriptoribus solutae orationis, apud Horatium partim desiderantur
partim dilatantur variis exornationibus. Ex eo genere sunt apud Ho-
ratium „desinere": I, 23, 9, 10 Tandem desine matrem Tempestiva
sequi viro; III, 3, 70 sq. : Desine pervicax Referre sermones deo-
rum et Magna modis tenuare parvis ; III, 15, 4 sq. Maturo pro-
pior desine funeri Interludere virgines Et stellis nebulam spar-
gere candidis; IV, 1, 4 sq. Desine — Circa lustra decem Hectere
mollibus lam durum imperiis; „omittere": III, 29, 11 omitte mira-
^) Nauck a h. l.
*) Ovid. Met. IX. obsequio deferri spernit.
') Verg. Aen. III, 41: parce pias scelerare manus.
*) Horat. primus videtur usurpasse plorare c. inf.
5) Verg. Aen. IX, 200: adiungere — fugis?
•) Cic. Phil. 14, 3, 9: refugit animus atque dicere reformidat.
^) Caes. bell. civ. I. 64, 4: etsi timebat tantae magnitudinis flumini exer-
citum obicere.
8) Catull. 64, 146: nil metuunt iurare.
®) Catull. 14, 24: manusque vestras non horrebitis amovere nobis.
1«) Plaut. Amph. 3, 2, 19: osa sum obtuerier.
»*) Ter. Heaut. 487: Dare denegaris.
18
ri"). Sed haec prosam redolent, at poeticam „mittere" i. e. cum vi
desinere: I, 38, 3 Mitte sectari^); „remittere", quod proprium eius
est, qui aliquid ante urget intenditque: II, 1.1, 3 remittas quaerere^);
„cessare": 111,27,58 Quid mori cessas*); „difTerre": IV, 4, 21 quaerere
distuli^); „pergere": II, 18, 16 Novae pergunt interire lunae*). Item
vulgare est „solere": I, 25, 14 Quae solet matres furiare equorum;
per synesin accedit: I, 27, 1, 2 natis in usum laetitiae scyphis Pug-
nare Thracum est (i. e. solent pugnare), cf. III, 29, 57.
Tertio loco referenda sunt nomine „auxiliarium" „posse" quaeque
ea cognatio est, quam poetae magis adamarunt: I, 14, 7 sq. Vix du-
rare carinae possunt inperiosius Aequor; I, 27, 21 Ouae saga, quis
te solvere Thessalis Magus venenis, quis poterit deus; I, 29, 11 posse
relabi; II, 14, 19 sq. potuisse nasci Matre pudenda; III, 3, 43
sq, possit Roma ferox dare iura Medis; III, 11, 13 sq. Tu potes tig-
res comitesque silvas Ducere et rivos celeres morari; III, 11, 31 sq.
Inpiae sponsos potuere duro Perdere ferro ; III, 14, 19 sq. si qua potuit
rogantem Fallere testa ; III, 27, 58 sq. Potes — laedere collum; III, 30,
4 Possit diruere; IV, 8, 11 sq. carmina possumus Donare etpretium
dicere muneris ; IV, 13, 26 Possent ut iuvenes visere fervidi ; Carm.
Saec. 11 sq. possis nihil urbe Iloma Visere maius; I, 34, 12sq. Valet,
ima summis Mutare''), II, 5, 1 sq. Nondum subacta ferre iugum valet
Cervice, IV, 7, 27 sq. Nec Lethea valet Theseus abrumpere caro Vin-
cula Pirothoo; III, 13, 10 Nescit tangere**), III, 24, 54, sq. Nescit ru-
dis Haerere ingenuus puer, III, 27, 73 Uxor invicti lovis esse nescis ;
IV, 9, 49 Duramque callet pauperiem pati**), ciuod re'cte se habet, si
(luidem duo extremae huius carminis strophae sunt genuinae nec cum
Peerlkampo et Linkero Horatio abiudicandae ; III, 27, 74 sq. bene
ferre magnam Disce fortunam^^Ol IH- 2, 1 sq. Angustam amice paupe-
riem Robustus acri miUtia puer condiscat'*). — Per synesin quani saepius
dicimus eodem pertinet IIL 29, 42 s({. cui licet dixisse ; IL 19, 9. Fas
pervicaces est mihi Thyiadas cantare; 1, 11, 1 scire nefas, 111, 24, 24 et
peccare nefas, IV, 4, 22 nec scire fas est omnia (sed il)i v. 18 - 22 re-
cidendos esse monuerunt Guietus, lani, Buttm., Peerlk., Mein., ahi):
IV, 11, 30 sq. (et ultra) ({uam licet sperare nefas putando Disparem
vites; II, 8, 9 sq. Expedit (scil. tibi) matris cineres opertos Fallere
i. e. sine damno potes. Atque haec communia omnium scriptorum.
Proxime acce^unt, quae in necessitate qua ali({uis premitur dicuntur,
quorum apud Horatium cum magnus fit usus tum maiore cum licentia.
t) Cic. Brut. 76, m-. lugere.
2) Ter. Andr. 5, 3, 2: mitte male loqui.
3) Ter. Andr. 8iJ7: remittas iam me onerare iniuriis.
*) Etiam in pros. Cic. Att. 11, M^ "Z: non cessat detrahere.
*) Fortasse nemo praeivit.
*) Cic. Caec. 21, 59: Perge — lioc idem interdictum sequi.
') Verg. Aen. II. 491: nec claustra neque ipsi custodes sulTerro valent.
*) Cato, r. r. 5. uti sciat facere.
•) Lucr. II, 978 dicere callent.
10) Sali. lug. 101, 6: loqui didicerat.
^*) Cic. Planc. 5, 13: condiscas supplicare.
19
si spectare velis speciem constructionis. Atque „cogor" legitur c, inf.
coniunctum I, 84, 4 sq. Vela dare atque iterare cursus cogor relictos :
„opus est" I, 15, 25 sive opus est iraperitare equis; „prodest" 1,28,
4 sq. nec quicquam tibi prodest Aerias temptare domos animoque
rotundum Percurrisse polum i. e. nec profuit vel opus fuit (cf. Nauck.);
„attinet" III, 23, 13 sq. te nihii attinet Temptare multa caede biden-
tium Parvos coronantem marino rore deos i. e. non debes, non opus
est (cf. Kiessling); „decet" I, 26, 11 sq. Hunc Lesbio sacrare piectro
Teque tuasque decet sorores, et I, 4, 9 sq. Nunc decet aut viridi ni-
tidum caput impedire myrto. Deinceps quod scripsit poeta I, 36, 1
sq. „Et ture et fidibus iuvat Placare et vituli sanguine debito Custo-
des Numidae deos" et III, 19, 18 „insanire iuvat", hoc non male
convertitur in linguam Germanorum „wir miissen, ich muss im Hoch-
gefdhl der Freude", item IV, 1, 31 sq. „Nec certare iuvat mero Nec
vincire novis tempora floribus" „icli kann nicht mehr vergniigt cet";
unde patet ilkid Graecorum &ilw, d^elco f.iavr]vaL in maius auctum
esse ab Horatio. Sequitur „tempus est" I, 37, 2 s(i. Ornare pulvinar
deorum Tempus erat dapibus sodales i. e. oportel)at (cf. Kiessling),
„est c. gen." III, 12, 11 sc^. Miserarum est neque amori Dare ludum
neciue dulci Mala vino lavere i. e. sorte vetantur, „pretium est" III,
24, 24 aut pretium est mori i. e. necesse est mori id([ue earum
(mulierum) praemium est (cf. Kiessling), „dulce periculum est" III, 25,
18 sq. Dulce periculum est — sequi deum Cingentem viridi tempora
pampino scil. sibi (qua de re vide (luae Orell. adnot.) Porro non est
dubium, quin verbi auxiliaris obtineat potestatem iilud Horatii „tri-
umphus est" IV, 4, 51 sq., quia quae leguntur ibi verba „quos opi-
mus Fallere et elTugere est triumphus" manifesto Graecorum lingua
sunt ,jOvg Xavd-dveiv ycat i/.(p€vy€iv icdvv ^i.uv dyajcrjtov cXrj^: hoc ({uaeri
potest, utrum verbum necessitatis an voluntatis ita circumscriptum
sit ab Horatio, quem nodum ita puto diducendum esse, ut co-
gitationem voluntatis ineas, cuius inperiosum inpetum vix durare
possis. Se^iuitur „melius est" I, 11, 3 ut melius — pati, III, 27, 42
meliusne Huctus Ire per longos fuit; „dulce est" II, 27 Dulce mihi
furere est amico, IV, 12, 2cS Dulce est desipere in loco; III, 2, 13
Dulce et decorum est pro patria mori. Haec omnia ita sunt perva-
gata apud scriptores et prosae et carminum, ut sit unum illud. „tri-
uraphus est" Horatio soli tribuendum, qua locutione ille quidem cunc-
tos qui ante fuerunt videtur triumphasse *).
Quartum restat genus auxiliarium, de quo dicendum mihi est,
quod (iuxit fontem e verbis declarandi ac sentiendi, quae certis tem-
poribus passive dicta adeo debilitantur notione, ut conplementum,
((uod ipsorum actionem significet, magnopere requirant. Ex eo gene-
re est apud Horatium „feror" I, 7, 21 sq. Teucer Salamina patrem-
que cum fugeret, tamen Lyaeo Tempora populea fertur vinxisse co-
rona, I, 16, 13 sq. Fertur Prometheus — adposuisse, III, 5, 41 sq.
*) Sed facem praetulit Terent. Heaut. IV, ^, 5 triumpho, si licet abscedere.
20
fertur pudicae coniugis osculum Parvosque natos — Ab se removisse.
III, 20, 11 sq. posuisse nudo sub pede palmam fertur cet. ; „dicor"
III, 16, 26 sq. Quam si quidquid arat inpiger Appulus Occultare meis
dicerer horreis, III, 17, 6 sq. Qui Formiarum moenia dicitur — te-
nuisse, III, 30, 10 sq. Dicar — Princeps Aeolium carmen ad Italos
Deduxisse modos; »narror« III, 21, 11 sq Narratur et prisci Catonis
saepe mero ealuisse virtus; »videor« II 1, 21 Videre magnos iam vi-
deor duces, III, 4, 6 audire et videor pios errare per lucos. Sed Ho-
ratius scripsit etiam III, 6, 11 sq. »et adiecisse praedam Torquibus exi-
guis renidet* ; in quo dupplex conspicitur artificium, ut et verbum di-
cendi magis expolitum et huius verbi formae activae ad morem Grae-
corum sit infinitivus subiectus; nam sententia est: laetatur vel gloria-
tur, se nostris spoliis ornatiorem esse, cf. Lamb..
Haec sunt vera verba auxiliaria, quae usu veniunt apud Hora-
tium: sequuntur causativa, quae quem ad modum quasi iugum infini-
tivi recipiant, iam supra indicavimus. Atque ex oratione communi in-
invenies delibata apud Horatium »dedoceo (doceo), iubeo, sino, patior,
veto, prohibeo, cogo«: II, 2, 19 populumque falsis Dedocet uti Vocibus;
I, 19, 2 sq. iubet me Semeles puer Et lasciva Licentia Finitis animum
reddere amoribus, II, 3, 13 sq. Huc vina et unguenta et nimium bre-
ves Flores amoenae ferre iube rosae, III, 24, 42 sq. Magnum pauperies
obprobrium iubet Quidvis et facere et pati; I, 2, 51 Neu sinas Medos
equitare inultos, II, 15, 17 sq. Nec fortuitum sper.ire cespitem Leges
sinebant; I, 3, 31) sq. neque per nostrum patimur scelus Iracunda lo-
vem ponere fulmina, I. 19, 10 sq. nec patitur Scythas Et versis ani-
mosum equis Parthum dicere ; I, 4, 15 Vitae summa hrevis spem nos
vetat incohare longam, I, 6, 11 sq, dum pudor Inbellisque lyrae Musa
potens vetat Laudes egregii Caesaris et tuas Culpa deterere ingeni, III,
27, 15 sq. Teque nec laevus vetat ire picus Nec vaga cornix, IV, 8.
28 Dignum laude virum Musa vetat mori (sed hunc versum interpola-
tori deberi, sententia est Lachmanni); III, 19, 15 s(j. tris prohibet su-
pra Rixarum metuens tangere Gratia; III, 15, 11 sq. Illam cogit amor
Nothi Lascivae similem ludere capreae. Huc prope accedit „inpellere"
III, 7, 13 sq Ut Proetum mulier perfida credulum Falsis inpulerit
criminibus nimis casta Bellerophonti Maturare necem i. e. inpellens
iusserit*); dein „monere", quod Horatius more poetis frequentissimo
versus faciliorisque constructionis causa cum infiitivo coniunxit Carm.
Saec. 5 sq. Quo SibylUni monuere versus Virgines lectas puerosque
castos Dis — Dicere carmen; tum etiam verba dandi ac donandi no-
tionem recipiunt causativorum, quae cum infinitivo consociantur : II.
16, 39 sq. et malignum bpernere volgus (dedit Parca non mendax i. e.
potestatem dedit vel fecit, ut spernere possim^); I, 31, 17 sq. Frui pa-
1) Nonnunquam etiam in oratione pedestri c. inf. : Liv. XXII, 6. inconsultus
pavor nando etiam capessere fugam.
*) Verg. Aen. I, 65, sq. namque tibi divom pater atque hominum rex Et
mulcere dedit fluctus et toUere vento.
21
ratis et valido mihi dones et precor integra Cum mente nec turpem
senectam Degere nec cithara carentem. Quodsi scriptor aliquis solutae
orationis eius modi infinitivum admisisset, vicessitudines eum tenere
gerundii facille putaremus, sed poetae summa licentia est sensu agendi ;
deinde hoc exemplum, cuius periculum Horatius fecit. clamat: I, 26,
1 sq. Musis amicus tristitiam et metus Tradam protervis in mare Cre-
ticum Portare ventis = tradens iubeo'). Adsimilem rationem ut „dare"
etiam „agere" habet cum causativis, quae cum notione debilitantur
cum infinitivo coniunguntur : I, 2, 7 sq. Omne cum Proteus pecus
egit altos Visere montes^).
Haec habui de verbis eorumque circumscriptionibus, quae di-
cerem : sequitur ut earundem vocum participi^'s subici possit ab Ho-
ratio infinitivus sine cuiusquam reprehensione sive ea substantivi seu in-
star attributionis. deinde adpositi vel praedicati conlocantur; quoniam
haec ipsa est cotidiani sermonis lex, quam Flaccus inbibit, quam seque-
retur imitando. Itaque non haerebimus in explicatione eius modi exemplo
rum: IV, 15, 1 sq, Phoebus volentem proelia me loqui — increpuit
lyra; I, 2, 48 sq. patiens vocari Caesaris ultori. e. qui non dedignaris;
I, 1, 11 Gaudentem patrios findere sarculo Agros — Nunquam dimo-
veas; II, 5, 6, sq. luvencae nunc fluviis gravem Solantis aestum nunc
in udo Ludere cum vitulis praegestientis, III, 8 54 Hunc tanget armis,
visere gestiens; I, 87, 21 sq. Quae generosius Perire quaerens, III, 4,
39 sq (Vos Caesarem altum) Finire quaerentem labores Pierio recre-
atis antro; III, 4, 51 sq Fratresque tendentes opaco Pelion inposuisse
Olympo; III, 25, 4 sq. (quibus) Antris egregii Caesaris audiar Aeter-
num meditans decus Stellis inserere i. e. dum carmine conor inserere
I, 37, 25 sq. Ausa et iacentem visere regiam Voltu sereno; IV, 4, 61
sq. Non hydra secto corpore firmior Vinci dolentem crevit in Hercu-
lem i. e. prae dolore nolentem vinci atque intendentem ne id patere-
tur ; I, 37, 30 sq. Saevis Liburnis scilicet invidens Privata deduci su-
perbo — triumpho; II, 2, 7 Illum aget penna metuente solvi Fama
superstes i e. propter metum nolente languescere; III, 25, 15 sq. va-
lentium Proceras manibus vertere fraxinos, III, 7, 25 sq. Quamvisnon
alius fiectere equum sciens Aeque consipicitur ; I, 15, 6 sq. (Graecia)
coniurata tuas rumpere nuptias»), cf. Cic. inv. 2, 43, 126 iudici de-
monstrandum est, quid iuratus sit, quid sequi debeat; I. 16, 13 sq.
addere principi Limo coactus particulam undique Desectam, II, 18, 38
sq. hic levare functum Pauperem laboribus Vocatus atque non voeatus
audit i. e vocando iussus levare, ubi optime Dillenburgerus : »Infini-
tiyum coniunge cum vocatus pro ut levet Alii cum Acrone au-
d i t I e V a r e, quod vix Latinum est Et conpara Verg. Geogr. IV, 7.
Audire non vocatus non potest quidem ; sed cum mors omnibus veniat
vel vocata vel non vocata, v. v. atque non vocatus dTtQogdoxi^cDS ad- J
*) Verg. Aen XII, ;<J10: patribusque dedit (scil. sceptrum) gestare Latinis,
^) Ovid. Met. V, 660: per aera misit Mopsopium iuvenem sacros agitaT
s.
•) Sall. Cat. 52, 24: Coniuravere — patriam incendere.
22
dere ausus est poeta«; III, 8, 11 sq, Amphorae fumum bibere institutae i. e.
ex instituto iussae bibere; III, 7, 19 sq. Et peccare docentes Fallax historias
movet ; II, 15, 18 sq, oppida publico Sumptu iubentes et deorum Tem-
pla novo deeorare saxo, III, 21, 7 sq. Corvino iubente Promere lan-
guidiora vina, Carm. Saec. 39 lussa pars mutare lares; III, 14 1 sq.
Herculis ritu modo dictus — Morte venalem petiisse laurum. Haec ut
diximus dilucida, adferuntur tamen, quia multum valent ad expedienda
exempla, ubi adiectiva cum infmitivo coniunguntur ; quae pars totius
quaestionis, quam tractamus, longe est difficillima ; sed praeeunte Kiib-
lero^) facile est per ardua niti.
Verum repetendum est h. 1. ante omnia, quam sint arcta societate
coniuncta participia cum adieclivis, non solum propter formae simili-
tudinem quae sane maxima in eis adparet, verum etiam quod ea cjui-
dem personae vel rei quandam proprietatem significant, quae saepis-
sime ad tempus referenda est nonnunquam tamen fit perpetua ; ut hoc
non habeat offensionem, si conparentur aut casum genetivum recipiant.
Itaque cum participia eius modi — id quod optimorum scriptorum
exemplis confirmatur^) — cum infinitivo coniunguntur, id iam non ali-
ter putandum est usu venire, quam quod ea verborum auxiUarium
moveant cogitationem, ut non difficile intellectu sit, quare etiam ad-
iectiva quae ex eisdem quasi nata sint radicibus apud poetas exstent cum
infinitivo conlocata Itaque Horatius recte scripsit I, 29, 9 sq. (puer)
Doctus sagittas t ndere Sericas Arcu paterno III, 6, 38 Troles, Sa-
bellis docta ligonibus Versare glaebas, IV, 13, 6 sq. ille virentis et
Doctae psallere Chiae excubat in genis, Carm Saec. 75 sq. Doctus et
Phoebi chorus et Dianae Dicere iaudes^j; item non male primus III,
24, 56 Venarique timet ludere doctior (puer), II, 6, 1 sq Septimi, Ga-
des aditure mecum et Cantabrum indoctum iuga ferre nostra, I, 1,
17 mox reficit rates Quassas indocilis pauperiem pati. Eadem ratione
adiecit Flaccus inflnitivum adiectivo »inmeritus« III, 2, 21 virtus re-
cludens inmeritis mori Coelum, secutus similitudinem vocabuli „meritus"
— cf, Sat. I, 3, 120 sq ut ferula caedas meritum maiora subire ver-
bera non vereor — , deinde »meruit«, quod cum infinitivo coniunxit
Ovid. Trist V, 11, 15 sq. Nec vitam nec opes nec ius mihi civis ade-
mit, Quae merui vitio perdere cuncta meo. SimiHter explicanda sunt
„timidus" III, 19, 2 Codrus pro patria non timidus mori, et IV, 9,
51 sq. Non ille pro caris amicis Aut patria timidus perire — sed duas
ibi strophas extremas adfictas esse sententia est Peerl. et Link. — ,
„audax" I, 3, 25 sq. Audax omnia perpeti Gens humana cet.*), „ne-
scius" I, 6, 6 Pelidae — cedere nescii, et IV, 6, 18 Nescios fari pue-
ros*), „callidus" I, 10, 7 sq Callidum quidquid placuit iocoso Condere
furto, et III, 11, 3 sq. Tuque testudo resonare septem Callida nervis*).
^) De inf. apud Rom. poetas a nomin. adiectivis apto, Berlin 1861.
') Haase, Reisigs Vorl., adn. 601.
') Lucr. V, 938 Sponte sua sibi quisque valere et vivere doctus.
*j Prop. IV, 5, 13 sq. leges inponere cet.
*j Verg. Georg. II, Wl fallere.
•) Pers. I, 118 populum suspendere naso.
23
Sed ta^um abest, ut Horatius eis quae attulimus exemplis con-
tentus fuerit, ut aliis quoque adiectivis infiinitivum subnexuerit, quae
quidem cum verbis primitivis nuUam haberent communitatem, signifi-
cafione tamen ad sirailitudinem verborum quae ad infinitivum inclina-
rent quodammodo accederent. Quam ad rem sine dubio magnum adiu-
mentum inde ei adlatum est, quod saepissime partidpiorum loco uti
bcebat adiectivis, sive ea nude ponenda seu erant per particulas cum
participiis consocianda; quae res adeo in apperto est, ut de ea dicere
cum exemplis supersedere possimus; satis est e libris carminum Ho-
ratii adponere nonnuUa, ubi adiectiva cum infinitivo propterea copu-
lintur, quod participiorum partes ea quidem sustinent manifestas. Ita-
que ceteris missis conferantur I, 12, 7 sq. Unde vocalem temere in-
secutae Orphea silvae Arte materna rapidos morantem Fluminum
lapsus celeresque ventos Blandum*) et auritas fidibus canoris Du-
cere quercus, I, 37, 25 sq. Ausa et iacentem visere regiam Vultu se-
reno,- fortis et asperas Tractare serpentes, HI, 3, 49 sq. Aurum in-
repertum et sic meUus situm. Cum terra celat, spemere fortior^),
Quam cogere humanos in usus Omne sacrum rapiente dextra: Qui-
cunque mundo terminus obstitit, hunc tanget armis, visere gestiens,
Qua parte debacchentur ignes; ubi patet sententiam esse „qui blande
ducere potuit, quae fortiter tractare ausa est, si spernere potius quam
cogere vult, (quod sane maioris fortitudinis est)" cf. a. h 1. Dillenbur-
gerum. His expositis non obscurum est, quanta facilitate usus sit Ho-
ratiu3 in adlectivis cum infinitivo coniungendis, quae praesidio parti-
cipiorum destituerentur aut non ita manifesto ad naturam participio-
rum traducerentur. Quorum ut praetermittamus quae supra attu-
liuius, non alienum putamus a re fore, si haec tecum exempla reco-
gnoverimus': HI, 29 49 sq. Fortuna saevo laeta negotio et Ludum in
solentem ludere pertinax i. e. quae pertinaciter ludum insolentem lu-
dere amat ; Carm. ^aec. 35 Vosque veraces eecinissc, Parcae i. e. quae
vere canere amavistis (si semper vere cecinistis, cf. Kiessling.); IV, 12,
19 sq (cadus) Spes donare novas largus amaraque Curarum eluere
efficax i e, qui largiter spes donare novas amaraque curarum cum
eventu eluere solet; I, 35, 26 sq. diffugiunt cadis— Cum faece siccatis
amici Ferre iugum pariter dolosi i. e. qui dolose vitant (cavent) ferre iugum
(sed haec verba cum nonnullis aliis expuHt Meineckius ac Linkerus); I. 37,
6 sq. dum Capitolio Regina dementis ruinas Funus et imperio parabat
Contaminato cum grege turpium Virorum, quidlibet inpotens sperare i. e.
cum omni modo temperantiae excusso quidlibet sperare conata sit ; I, 35,
1 sq. diva gratum quae regis Antium Praesens vel imo tollere de gradu
Mortale corpus, quod praeclare convertit Nauckius „durch unmittelbare
Nahe vermogend" II, 4, 10 sq. et ademptus Hector Tradidit fessis leviora
tolli Pergama Grais i. e. quae facilius tolli (pot) erant post mortem
1) Post Horatiuin simil. luv. IV, 109 saevior illo Pompeius tenui iugulos
aperire susurro.
^) Stat. Theb. X, 906 pavidas tonitru turbara puellas fortior.
24
Hectoris^): interpretes conferri iubent II XXIV, 243 ^keqoi ydg f^iaXXov
^u^xccidiaiv drj iaead-e "aeivov Tedyrj-Kcdtog dvaiQ€f.i€v, qua taraen similitu-
dine verborum non adducimur, ut orationi Hellenismum ab Horatio in-
culcatuj) putemus ; nam verba Horatiana quam maxime adcommodata
sunt eis quae supra vidimus exemplis, quae non parum admonent
nos linguae Graecae, nihilo minus tamen profecta sunt ex eodem fonte
unde omnis illa Graeca libertas quae dicitur nata est i. e. ratione ac
sensu ; cf etiam IV, 6, 39 sq (Noctilucam) Prosperam frugum celerem-
que pronos Volvere menses^), III, 12, 13, sq Catus idem per apertum
Fugientes agitato Grege cervos iaculari et celer arto latitantem Fruti-
ceto excipere aprum, III, 21, 22 Segnesque nodum solvere Gratiae^),
IV, 14, 22 sq. inpiger hostium Vexare turmas et frementem Mittere
equum medios per ignes, IV, 8. 8 Sollers nunc hominem ponere nunc
deum*), Carm. Saec. 13 sq, Rite maturos aperire partus lenis^), i. e.
qui (quae) cate, celeriter, segniter, inpigre, cum sollertia, lenitate vis,
scit, solet, potest; III, 21, 6 sq. (o testa) moveri digna bono die Descende
i. e. quae propter dignitatem moveri debes; 1, 12, 25 sq. Dicara et Alciden
puerosque Ledae. Hunc equis, illum superare pugnis nobilem i. e. quo-
rum hic equis, ille superare pugnis gloriose dicitur, cf. III, 14, 1 sq.
Herculis ritu modo dictus — Morte venalem petiisse laurum
Eodem modo explicanda sunt, . quae virorum doctorum acumina
vel maxime exercuerunt, quae leguntur I, 19, 5 sq. Urit me Glycerae
nitor splendentis Pario marmore purius, Urit grata protervitas Et vol-
tus nimium lubricus aspici, et IV, 2, 57 sq. Fronte curvatos imitatus
ignes Tertium lunae referentis ortum, Qua nbtam duxit niveus videri,
Cetera fulvus, quorum illa periculum depingunt, quocum oculi videri
solent, haec mirum candorem, quo nota vituli solet fulgere. At simil-
lima sunt, quae ex oratione Graecorum adscripsit Orellius verba Ho-
ratiana explicattirus ^^acpalaqdg ^UTtea&ai, Xevy,0T€Qa 7tay,Tag TtoTtdelv^^
iTheocr. 11, 20). At Horatius ita videtur exempla Graeca imitatus esse,
ut hoc ipsum ei post ea quae alias monuimus per naturam patrii ser-
nionis licuisse statuendum sit. Quod iudicium si probaveris, et ingenio
Romanorum satisfiet magnam partem et Graecis illis exemplaribus,
quae Horatius suos aequales versare iubet ipseque videtur manu tri-
visse diurna nocturna (cf. Ep. II, 3, 268).
Sed redeo ad adiectiva, quorum tantain videmus multitudinem apud
Horatium cum infinitivo coniunctorum, ut hic noster umbras fecisse
putandus sit, qui istum usum latioribus finibus ^ descripsisset. Cur ita
Flaccus? Nisi quid ad haec dicis, firmissimum videtur nobis, quo re-
•) Prop. IV, 8, 39 sq. Nilotes tibicen erat crotalistria Phidis et facilis spargi
munda sine arte rosa.
•) Ovid. Met. III, 615 sq. Dictys, quo non alius conscendere summas ocior
antennas.
») Verg. Aen. XI, 736 sq. At non in Venerem segnis — aut exspectare
dapes.
^) Ovid. Met. V, 146 occidit Aethion sagax quondam futura videre.
•) Hor. 1, 24, 17 Non lenis precibus fata recludere.
25
tento omnia stabunt, Horatium eis artibus curam dedisse orationi et
variandae et conlustrandae ; licet enim concurrant omnes grammatici
plebei, qui solam formam vocum nec quidquam praeterea quaerere so-
lent, non perficient isti quidem, ut falsa ducamus, quae iam dudum
sequimur'), nimirum dividenda esse ista adiectiva quasi in partes, qua-
rum una potestatem habeat adverbii altera participii auxiliaris, altera
rem altera formam describat, qua haec ipsa tanquam veste induatur,
ut iam intellegatur et quomodo post eas voces locus fiat infinitivo et
quantum in ipsis ad actionis modum definiendum redundet vigoris;
eum porro modum propter adiectivam terminationem quae in eis con-
spiciatur ita effingi, ut potius quid sit ei consequens in ipsis personis
sub adspectum ponatur, dico ipsarum quasdam proprietates, quarum
hac ipsa ratione iucundissima fit pictura
Itaque in exitu disputationis, quam de infinitivi usu Horatiano
maxime lyrico institueramus, quantum ea opera profecerimus circum-
spicientibus et quasi calculos subducentibus hoc pro certo adfirmare
licet, Horatium inprimis laetatum esse infinitivo eo, qui verba auxili-
aria sequi soleret; eorum autem verborum numcrum, quo condiciones
agentis personae meiius exprimerentur, nescio in quantum auctum esse ;
tum vero adsimili ratione inita in participiis et adiectivis infinitivum
ab eo saepissime admissum esse, ut iam ad Graecorum consuetudinem
accederet, neque tamen leges patriae orationis - exceptis admodum
paucis exemplis — ille quidem migraret. Unde fit, ut verissime de Ho-
ratio verborum felicissimo auctore iudicaverit Quintilianus X, 1, 86:
^Lyricorum Horatius fere solus legi dignus. Nam et insurgit aliquando
et plenus est iucunditatis et gratiae et variis figuris et verbis felicis-
sime audax«^).
A d d e n d a.
Pag. 9, V. extr. Sed tamen huic infinitivo nonnunquam vim inpe-
rativi inesse vix negari potest (cf. JoUy pag. 181).
Corrigenda.
Pag. 13 tollenda sunt verba "bis reperiatur — /SleTtea&at^ atque
legendum semel reperiatur a legibus patriae orationis recessisse id-
que III, 6, 11 sq, et adiecisse praedam Torquibus exiguis renidet.«
*) In eadem sententia est Kublerus, alii.
•) De ratione, quam infinitivus nudus cum temDoribus ac metris habeat
caFm., alias disseremus.
:
Scliulnachricliten.
I. ^erson.alsta,n.ci d.es I^etLrlEorpers
2U Ende des Schuljahres 1891.
A) Jin: ottligate LehrgBgenstaiide.
1. Hamersky Eduard,
B. Classi.', wDchentlicli 8 ^ttinilcn.
k. Seliulratii, lehrte. (;i.^scliichLe in der V.
Posfilt Joachim, Prol'. -ier VIII. Rangselasse, Ord. der VI. B. lehrLe
Latein in VI. B, und VIII. A. (iriecliisch in der VI. B. Classe
wfiehentlicli IH Stunden.
LBwickl Peter, Pmf. der VIII. Rangselasse, Ord, der VII. lelirte
Latein in der IV. B, un(i VII. (irieehiach in der IV. B. and VII
wOelientlich 19 Stunden.
Lewickl Joaef, Dr. Theol.. Pmf. dcr VIII. Bangsclasse. gr. k.
WeltprieRter, EhrendoinheiT, Cunsistnrialrath und Prosynodal-
Examinator der Lemberger gr. k. Me.tropolil.an-Erzdi6eese, lehrte
Keligion in allen acht Classen und in der Vorhereitungsclasse.
weciientlich IK Stunden.
LudkiewlCZ D .n el. Dr. Ph. Prof. der VIII. itangsclasse. Ord. der
VIII. A. Ichrte Deutsch in der VIII. B. (icschichte in VI. A. VII.
Vin. A. uiid VIII. B. u. Pro]jadeiitik in der VIIT. A, wochen-
Ilicli 20 Slunden.
Wajgel Leopold. Ehrenhiirger der Stadt Koloinea. Instandhalter
des Natiiralieneabinets, lehrte Mathematik in der Vorb.-Cl., Natur.
Beschichte in der II. A, II. B, III. A. III. H. V. A. V. B. VI. A-
und VI. B. wfiol«ntlich 19 Slunden.
27
6. Sywulak Nikolau8, Prof. der VIII. Rangsclasse, Instandhalter des
physikalischen Cabinets, lehrte Math. in der V. A. V. B, VIII. A,
und VIIL B, Physik in der VIII. A, VIII. B, w5chentlich 18
Stunden.
7. Ogdrek Josef, Dr. Ph., Ord. der VI. A, lehrte Latein in der IV.
A, u. VI. A, u. Griechisch in der VI.- A, wSchentUch 17 Stunden,
8. Fischer Corneiiue Ord. der VIII. B, lehrte Latein in der V. A,
u. VIII. B, Griechisch in der VIII. B, wCchentlich 16 Stunden.
9. Wdjcik Josef, lehrte Polnisch in der V. A, VI. A, VIL VIII. A,
u. VIII. B. wochentUch 15 Stunden.
10. Kostecki Johann, gr. k. Weltpriester, lehrte Mathematik in IIL A,
IIL B, VI. A, VI, B, und VII, Physik in der VII. Classe wo-
chentlich 18 Stunden.
11. Gruszkiewicz Theophil, Ord der II. A, lehrte Latein in der II. A,
Ruthenisch in der L III. u. VII., wochentlich 17 Stunden.
12. Resl Wladimir, Ord. der V. A, lehrte Griechisch in der V. A u.
VIII. A, Deutsch in der VII. u. VIII. A. wochentlich 16 Stunden.
IS. Krawczyk lohann, Ord. der IV. A, lehrte Mathematik in der 11.
A, II. B, IV. A, u. IV. B, Physik in der IV. A, u. IV. B, w6-
chentlich 18 Stunden.
14. idzefowicz Feliks, r. k. Weltpriester, lehrte Religion in allen
acht Classen u. in der Vorb. CI. w5chentlich 18 Stunden.
15. Warmski Miecislaus, Dr. Ph., Ord, der IV. B, lehrte Geschichte
in der IL B, IV. A, IV. B, u. VI. B, Propadeutik in der VIII.
B. wSchentlich 18 Stunden.
16. Kwiatkowski Saturnin. Ord. der III. B, lehrte Polnisch in der II.
B, III. B, und IV. B, Geschichte in der III. A, III, B, und V. A,
wochentlich 18 Stunden.
1. Kohn Aarofi, geprtift aus der Gesch. u. Geogr (0. G.) Ichrte
Deutsch in der II. A, II. B, IV. B, V. A, u. VI. A, wochentlich
17 Stunden.
2. Schirmer Eduard, gepruft aus der Gesch. u. Geogr. (0. ii.), In-
standhalter der Jugendbibliothek, Ord. der I. A, lehrte Deutschin
der I. A, u. I. B, Geogr. in der I. A, I. B, u. I. C, w5chentlich
18 Stunden.
3. Kuczera Wiihelm, gepriift aus der Naturgeschichte (0. G.), Ma-
them. u. Physik (U. G:), lehrte Deutsch in der 1. C, Mathem. u.
Naturg. in der I A, I. B. u. I. C, wochentlich 19 Stunden.
4. Sorys Karl, Ord. der V. B, lehrte Lat. Gr. u. Deutsch in der V.
B, u. Griechisch in der III. A, wochentlich 19 .^tunden.
28
5. KopystyAski Thaddaus, Ord. der III. A., lehrte Latein in der III.
A, Griechisch in der IV. A, Deutsch in der III A, u. VI B, w6-
chentlich 16 Stunden.
6. Stein Leopoid, Ord. d. I. B, lehrte Latein in der I. X, und I. B.
wochentiich 16 Stunden.
7. Szydtowslci Josef im II. Semester beurlaubt.
8. Lettner Gustav. Ord. der I. C, lehrte Lat in der I. C, Polnisch
in der I. A, I. B, u. I. C, wOchentlich 17 Stunden.
9. Swiba Bronislaus, Ord. der II. B, lehrte Latein in der 11. B. Lat.
u. ({r. in der lll. B, wochenthch 19 Stunden.
10. Daniluk Paui, Ord. der Vorb. CI. lehrte Deutsch. in der Vorb. CI.
III. B, und IV. A. Polnisch in der Vorb. CI, wochentlich 19
Stunden.
11. Sanojca Josef. lehrfe Poluisch in der II. A, III. A, IV. A, V. B.,
u. VI. B, Gesch. in der II. A, wochentlich 19 Stunden
12. WiQClcowslci Demetrius : UebungsschuIIehrer der hiesigen k. k. Leh-
rerbildungsanstalt, lehrte Ruthenisch in der II., IV., V., VI., VIII.
u Vorb. Classe, wochentlich 18 Stunden.
1. Schneider Theodor, Director der evangelischen Volksschule, er-
theilte Religionsunterricht fiir die ^chtiler augsburgischer Con-
fession, in 4 Wochenstunden.
2. Kobak Josef, Dr. Ph. Kabbiner, leitete den mos. Religionsunter-
richt von der V.— VIII. Classe wochentlich 8 Stunden
3. Sperling Jaicob, Hauptschullehrer, ertheilte den israel. Schiilern
den Religionsunterricht in der Vorb. Classe und im Untergym-
nasium, wochentlich 9 Stunden.
B) Fur nicht obligate Lehrfacher:
1. Ludkiewicz Daniei, lehrte die Landesgeschichte in der VI. A u.
VII. Classe, wochentlich 2 Stunden.
2. Warmski MiecisiauS; lehrte die Landesgeschichte in der IV. A,
IV. B, u. VI. B. Classe wochentlich 3 ^tunden.
3. Kwiatkowski Saturnin, unterrichtete die Landesgeschichte in der
III. X, und III. P, ( lasse, wochentlich 2 Stunden.
29
4. Poselt Joachim, leilete den kalligraphischen Unterricht in der
Vorbereitungsclasse, wochentlich 2 Stunden.
5. KopystyAski Thaddaus, lehrte Kalligraphie in der I. und II. CI.
wochentlich 2 Stunden.
C). Kropiwnicki Josef, lehrte die franzosische Sprache in 3 Abthei-
lungen, wochentlich 6 Stunden.
7. Resl Wladimir, unterrichtete die Stenographie, wochentlich 2
Stunden. .
8. Mtodnicki Karl, lehrte das Zeichnen in 3 Abtheilungen, wo-
chentlich 6 Stunden.
9. Signio Marian; ertheilte den Gesangsunterricht in 2 Abtheilungen,
wochentlich 4 Stunden.
10. Diirski Anton, leitete den Turnunterricht in 2 Abtheilungen, wo-
chentlich 4 Stunden.
Veranderungeii im Lehrkorper.
Mit Beginne des Schuljahres 1890/91 schieden aus dem Lehr-
verbande; die zu wirklichen Lehrern ernannten Supplenten Herr Bo-
JesJaus Szomek (fiir Sanok) und Herr Anton DoJiycki (fiir Przemysl);
ferner die in gleicher Eigenschaft anderen Gymnasien zugewiesenen
Lehrsupplenten : Hr. Ferdinand Bostel (dem hiesigen k. k. Franz-
Josef Gymnasium), Herr Wilhehn Stangenberg (nach Kolomea), Herr
Emil Urbaniczky (nach Stanislau), Hr. Julian Kostecki (nach Zlo-
czow) und Hr. Zacharias Uembitzer (nach Neusandez).
Mit Beginne des II. Semesters ubernahm Hr. Dr. Boleslaus
Mankowski eine Ammanuensenstelle an der hiesigen k. k. Universi-
tatsbibliothek.
Neu eingetreten in den Lehrkorper sind die Herren: Theophil
Gruszkiewicz, Prof. am hiesigen k. k. IV. Gymnasium, Johann Kraw-
czyk, Prof. am k. k. Gymnasium in Zfoczow u der zum Lehrer er-
nannte Supplent des Tarnopoler Gymnasiums, Hr. Saturnin Kwiat-
kowski; ferner die supplierenden Lehrer Aaron Kohn (von Brody),
Bronislaus Swiba (von Rzeszow), schliesslich die Lehramtscandidaten
Paul Daniluk und Josef Sanojca.
-•— *
^^^^j&&*'^^
XX. X^elarplaaa.
Erste Cladse
io drei Abtheilungen.
Religion, 2 Stuiiiien wciehentlich. Katholische Glaubens- und Silten-
lelire nach dem kath. Kathechismus von Deharbe; fur gr, kath,
Schiiler nacli Toroilski.
Lalein, H Stunden wochentlich. Formenlehre der wichtigsten regel-
miissigen Flexionen nach der lateinisehen Schulgrammatik van
Dr, A. Scheindler, eingeiibt in beiderseitigen Uebersetrzungen
nach dem Uebungsbuche von J. Steiner und Dr. A. Scheindier.
Deulach, 4 Stunden wochentlicb. Der elementare Theil der Lehre
von den einzelnen Kedetheilen und vom einfaehen Satze, nacli
der Graminatik von A. Heinrich. Lesen und Vortragen aus dem
Leseliuche von Leopold Lainpel.
Polnisch, '6 Stunden wtichentlich. Das Nonien und die Salzlehre nach
der (Trammatik von Mafecki ; Lesen, Spreehen, Vortragen aus
Wypisy polskie von V. Prochnicki u. J. Wojcik, L Bd,
Rulhenisch, ii Stunden wochentlich. Das Nomen, die Satzlehre, das
Wichtigste vom Verhuni nach der (rrammatik von Ogonowski :
Leaen, Sprechen, Vortragen aus dcin LeKebuche fflr Untergyni-
nasien von Romanczuk l. Theil.
Gteographie, '^ Stunden wadientlich. Beschreibung der Erdobcrlliicln;
nacb ihrer natQrlicheu BeschalTenheit ; Meer und Land, (jel)irgs-
ziige und Flussgebiete, Hoch- und Tiellilnder, mit Bentltxun},;
dep Sydow'schen Wandkarten. Das Kartenlesen und Karten -
zeichnen. Nach Umlaut.
Mathematik, 3 Stunden wochentlieh. Arithmetik; Ergiinzung zu deii
4 Speeies. Tbeilbarkeit der Zahlen. gemeine und Decimalbraehe.
Geometrisebe Anschauungslehre : Tjinien, Winkel und Dreiecke.
Nach Mocnik.
Nalurgeschicbte, 2 Stunden wOchentlich. Zoologie ii. ■/.. Saugethlcrc'
und wirhellose Thierc." Naeh Pokomy.
SKwelte Clastie
in zwei Abtheilnngen.
ileligion, 2 SLundcn wOchentlieh. Geschichte der OfFenbarung des al-
teu Bundes; fur rom. kath. Schflter nach D^ibrowski fUr die
Deutschen nach Dr. Fischer, fUr griech, katb, naeh Oybyk.
Latein, K Stunden wochentlich. Fonnenlehre der selteneren uud un-
regelinfissigen Flexio'nen nach der lat. Sehulgrammatik von Dr.
A. Scheindler eingeiibt in beiderseitiger Uebersetzung naeh dem
Uebungsbuehe von J. Steiner und Dr. A. Seheindler fiir die II,
Claase.
31
Deutsch, 4 Stunden wochentlicb. Erganzung der Formenlehre. Lehre
vom zusammengesetztm Satze, nach der Grammatik von A. Hein-
rich. Lecture aus dera Lesebuche von Lampel IL Bd.
Polnisch, 3 Stunden wochentlich Erganzung der Lehre von den ein-
zelnen Redetheilen u. der elementare Tbeil der Lehre vora zu-
sammengesetzten Satze nacb der Gramraatik von Malecki; Lesen«
Vortragen aus dem Lesebucbe: «Wypisy polskie« II. Bd.
Ruthenisch, 3 Stunden wochentlich Lehre vora Yerbura, Arten der
Nebensatze nach der Grammatik von Ogonowski. Lesen. Vortra-
gen aus dem Lesebuche f&r Untergymnasien von Romaiiczuk
I. Theil. IL Bd.
rTeographie und Geschichte, 4 Stunden wochentlich. A) (leographie 2
?t. woch. Specielle (leographie von Asien und Afnka. Eingehende
Beschr^^ibung der verticalen und horizontalen Gliederung Euro-
pas und seiner Stromgebiete ; specielle (ieographie von Sud- und
West-Europa: nach dem Leitfaden fi*»r den geograph. rnterricht
von Dr. KIun-Trampler. — B) (ieschichte. 2 Stunden wochentlich.
Uebersicht. der (ieschichte des Alterthums. Lerhbuch: Leilfaden der
(leschichte von (iindely, I. Band.
Mathematik, 3 Stunden wGchentlich, Arithmetik: Verhallnisse u Pro-
portionen, Kegeldetrie, walsche Praktik, Mass- und (iewichtskunde,
Geometrische Anschauungslehre : Polygone, Flachenberechnung,
Dreiecke. Nach Mocnik.
Naturgeschichte. 2 St. wochentlich I. Semester Zoologie: Vogel, Aniphi-
hien und Fische. II. Semester Botanik. Nach PokornY.
l>rltte dasi»e
in zwei AbtheilungeD.
Religion, 2 Stunden wochentlich. Religionsgeschichte des neuen Bun-
des; fiir rom. kath Schuler nach D^browski, fur d. Deutsche
nach Dr. F. Fischer, fur gr. kath. Schiiler nach Cybyk.
Latein, 6 Ptunden wochentlich. Syntax: Die Cs^suslehre nach der lat.
Sprachlehre von Sclmiidt. Uebungsbuch von Dr. J. Hauler. LeetQre
aus Cornelius Nepos (ed. Weidner) : Miltiades, Themistokles, Ari-
stides, Epaminondas, Cimon, Lysander, Conon.
(Triechisch, 5 Stunden wochentlich. Die regehiiassige Formenlehro der
Nomina und Verba his zu den Verba auf /u, nach der (Iramma-
tik von Curtius-Hartel, eingeiibt in beiderseitigen Uebersetzungen
nach dem Uebungsbuche von Dr. Schenkl, 13 Auflage.
Deutsch, 3 Stunden wochentlich. Fortsetzung der Lehre vom zusam-
mengesetzten Satze, von der Periode und der Interpunctioii nach
der (xrammatik von A. Heinrich. Lectiire aus dem Lesebuche von
Leopold Lampel, III. Band.
32
Polnisch, 3 Stunden wochentlich. Declination der Nomina, Casuslehre
Partikeln, Orthographie u. Interpunktion nach der Grammatik von
Maiecki Lectiire aus »Wypisy polskie* III. Bd , mit sprachlichen
Erklarungen.
Ruthenisch, 8 Stunden wochentlich. Erganzung der Lehre vom Ver-
bum und die Casuslehre nach der Grammatik von Ogonowski,
Lectiire aus dem Lesebuche fiir Untengymnasien von Partycki,
I. Theil, mit sprachlichen und sachlichen Erklarungen. Nacher-
zahlung und Vortrag von memorierten Lesestticken.
Geopraphie und Geschichte, 4 Stunden wochenthch. A) Geographie 2
Stunden. Specielle Geographie Mittel- Nord- und Ost-Europas
(mit Ausschluss der osterr. ungar. Monarchie) dann Amerikas und
Australiens nach Klun-Trampler wie in CI. II.
B) Geschichte, 2 St. wochentlich: Ueberdicht der Geschichte
des Mittelalters ; am Schlusse Recapitulation derselben mit Her-
vorhebung der characteristischen Momente aus der Greschichte der
betrelfenden osterreichischen Lander und ihrer Beziehungen zu
der Geschichte der ubrigen Theile der Monarchie. Lehrbuch von
Gindely, II. Bd.
Mathematik, 3 Stunden wochentlich. Arithmetik: Die vier Species in
Buchstaben, Potonzen, Quadrat- und Kubikwurzeln, Permutationen
Combinationen. — Geometr. Anschauungslehre ; der Kreis. Nach
Mocnik.
Naturwissenschaften, 2 Stunden wochentlich I. Semester, Mineralogie
nach Pokorny. II. Sem. Physik: Allgemeine Eigenschaften der
Korper; Elemente der Chemie; Warmelehre Nach dem Lehr-
buche: Naturlehre fiir Unter Gymn. von Krist.
Yierte Classe
in zwei Abtheilungen.
Religion, 2 Stunden wochentlich, Erklarung der Gebrauche und Ce-
remonien der kath. Kirche; nach Jachimowski fur rom. kath.
Schiiler, nach Tororiski fur gr. kath. Schiiler,
Latein, 6 Stunden wochentlich. Syntax : die Tempus- und Moduslehre :
nach der lat. Grammatik von K. Schmidt, eingeiibt nach dem
Uebungsbuche von J. Hauler, L6ctiire: Caesar de bell. gall.lib. 1.
IV. VI. Ovids Metamorphosen I. I. v. 98-159. Trist. IV. 10.
Griechisch, 4 Stunden wochentlich. Die Formenlehre absolviert, die
wichtigsten Regeln der Syntax nach der Grammatik vonCurtius-
Hartel und dem Uebungsbuche vbn Dr. Schenkl.
Deutsch 3 Stunden wochentlich Wiederholung der Svntax; Elemente
des Versbaues; Geschaftsaufsatze. Vortrag memorierter Stucke,
33
Grammatik von A. Heinrich. Lecture aus dem Lesebuche von
L. Lampel IV. Band.
Polnisch, 3 Stunden wochentlich. Conjugation, Lehre vom zusammen-
gesetzten Satze, von der Perinde und die Verslehre nach der
Grammatik von Matecki. Lectiire aus Wypisy polskie IV. Band.
Ruthenisch, 3 Stunden wQchentlich. Satzlehre und die Verslehre nach
der Grammatik von Osadca. LectQre aus dem Lesebuche fur Un-
tergymnasien von Partycki II. Theil. Vortragen prosaischer und
poetischer Lesestflcke.
Geographie und Geschichte, 4 Stunden wQchentlich. L Semester: Ue-
jbersicht der Geschichte der Neuzeit mit steter Hervorhebung je-
ner Begebenheiten und PersQnlichkeiten, welche fiir die Ge-
schichte des habsburgischen Gesammtstaates eine besondere
Wichtigkeit besitzen. Nach Gindely. IH Band. — H. Semester :
Specielle Geographie der Qsterreichisch ungarischen Monarchie,
nach Hannak.
Mathematik, 3 Stunden wochentlich. Zusammengesetzte Verhaltnisse
und Proportionen : Interessen-, Termin-, Gesellschafts-, Alligatios,
Ketten- und Zinseszinsrechnungen. Gleichungen des I. Grades
mit einer und mehreren Unbekannten. Geometrische Anschau-
ungslehre ; Stereoraetrische Korper, ihre Gestalt, Bestimmung der
Oberflache und des Kubikinhaltes. Nach Mocnik.
Physik, 3 Stunden wochentlich. Statik, Dynamik, Akustik, Magnetismus
Elektricitat, Optik. Nach Krist
Fiinf te Classe
in zwei Abtheilungen.
Religion, 2 Stunden wochentlich. Geschichte der gottlichen OfTenba-
rungen des alten und neuen Bundes, nach Wappler-Swisterski's
Lehrbuch der kath. Religion : fiir gr. kath. Schiiler nach der Dog-
matik von Wappler-Petesz I. Theil.
Latein, 6 Stunden wochentlich. Aus der Grammatik von Schmidt
wurde die Casuslehre wiederholt und die einschlagigen Aufgaben
aus Haulers Stilubungen ubersetzt. Lecture Liv. I. XXL Aus
Ovid. eine Auswahl aus der Schulausgabe von Grysar.
Griechisch, 5 Stunden wochentlich. Aus der Grammatik von Curtius
wurde die Formenlehre wiederholt; daneben wurden die wich-
tigsten. Regeln der griechischen Syntax, besonders die Modus-
und die Casuslehre erklart und an entsprechenden Uebersetzungs-
stucken aus Schenkls Uebungsbuche eingeiibt. LectGre L Se-
mester: Einzelne Abschnitte aus der Chrestom. Xenoph. von
Schenkl. IL Sem. Homers Ilias I. 1 und III.
3
34
Deutsch, 2 Stunden wochentlich. Lectiire und Erklarung gewahlter
Musterstiicke nebst der Theorie der Poesie aus Egger's Lese-
buche I Th.
Polnisch, 3 Stunden wechentlich. Aus der Grammatik von Matecki:
Erganzende Wiederholung der Lautlehre und der Etymologie
(Wortbildungslehre) Lecttire aus dem Lesebuche „Wypisy polskie
dla klasy V." nebst den daran sich knupfenden asthetischen und
stilistischen Erlauterungen.
Huthenisch, 3 Stunden wochentlich. Nach der Chrestomathie von Ogo-
nowski wurden unter Verausschickung der Elemente der alt- rn-
thenischen Formenlehre die Denkmaler des X.— XIIL Jahrhun-
derts in Verbindung mit der entsprechenden Periode der Litera-
turgeschichte vorgenommen.
Geschichte und Geographie, 3 Stunden wochentlich. Geschichte des
Alterthums bis 264 v. Chr. Nach Gindely: Geschichte fur Ober-
gymnasien. L Band.
Mathematik, 4 Stunden wochentlich. Algebra 2 Stunden wochentlich
Begriff der Zahlen. Die vier Grundrechnungen mit absoluten und
algebraischen Ausdriicken. Zahlensysteme. Theilbarkeit der Zah-
len. Theorie der Briiche. Verhaltnisse und Proportionen Glei-
chungen I. Gr. mit einer und mehreren Unbekannten - Geometrie.
2 Stunden wochenthch: Planimetrie, nach Mocnik.
Naturgeschichte, 2 Stunden wochentlich. I Semester Mineralogie : Ein-
leitung, morphologische, physikalische, chemische Kennzeichen
und systematische Uebersicht der Mineralien, nach Hochstetter
und Bisching. II. Semester Botanik: Phytotomie, Phytochemie,
Organographie, systematische Uebersicht des Pflanzenreiches. Nach
Burgerstein.
Sechste Classe
in zwei Abtheilungen.
Religion, 2 Stunden wochentlich. Besondere Glaubenslehre nach Swi-
sterski's Lehrbuch der kath. Religion. II. Th. — fur gr. hath.
Schiiler Dogmatik von Wappler-Peiesz II. Th.
Latein, 6 Stunden wochentlich. Aus Schmidts Grammatik: Wiederho-
holung der Syntax des Verbums und stihstische Uebungen, wie
in der V. Classe, Lectiire: I. Semester Sall. Jugurth. — II. Sem.
Verg. Ecl. I. u. V. Aen. I. I, II. Cic. in Catilinam I.
Griechisch, 5 Stunden wochentlich. Grammatik nach Curtius: Von den
Arten des Verbums, vom Gebrauche der Tempora und Modi bis
zum Infinitiv. Dazu syntactische Uebungen aus Schenkrs Elemen-
tarbuche. Lectiire: I. Semester, Homeri Ilias. III, VI. IX. XIX.
XXIL II. Semester. Herodot nach Holder's Ausgabe; lib. VII.
cap. 1 — 80.
35
Devtsch, 3 Stunden wochenUich. Gedrangte Uebersicht des Literar-
historischen ; die gothische Vorzeit, alt- und mittelhochdeutsche
Zeit, das 16., 17. und 18. Jahrhundert bis Lessing. Lecttire und
Erklarung gewahlter llusterstucke aus Eggers Lesebuch II Theii.
Polnisch, 3. Stunden wochentlich. Lecture gewahlter Musterstiicke mit
literarhistorischen und grammatischen Erklfirungen aus Wypisy
polskie dla klas wyiszych szk6l gimnazyahiych i reahiych I. Band
von Kej bis A. M. Fredro.
Buthenisch, 3 Stunden wochentUeh. Chrestomathie wie in der V. Classe.
>Frawda ruska^ und >Slowo o potku Ihorewi*, sodann die wich-
tigsten Schriftdenkmaler des XI.— XVIII. .Tahrhundert unter Vor-
ausschickung entsprechender literar nistorischer Notizen.
Geographie und Geschichte, 4 Stunden wochentlich. Es wurde die ro-
mische Geschichte fortgesetzt und die des Mittelalters absolviert;
nach Gindely, II. Band fur Obergymnasien.
Mathematik, 3 Stunden wochentUch. Algebra: Potenzen, Wurzeln, Lo-
garithmen und Gleichungen des II Grades mit einer Unbekannten.
— Geometrie: Stereometrie, Trigonometrie bis zur Auflosung
schiefwinkliger Dreiecke. Nach Mocnik,
Naturgeschichte, 2 Stunden wochentlich. Zoologie: I. Semester. AUge-
meine Einleitung. Die Systeme der Bedeckungs-, Bewegungs-, Ver-
dauungs-, Blutumlaufs-, Athmungs-, Nerven- und Sinnes-Organe.
- II. Semester: Systematische Gebersicht des gesammten Thier-
reiches. Eingehendere Betrachtung der Wirbelthiere. Nach Dr.
Graber.
Siebente Classe.
ReUgion, 2 Stunden wochentlich. Fiir r. k. Schuler: die katholische
Sittenlehre nach Dr. Martin-Solecki, fur griechisch kath. SchQler
die Sittenlehre von Wappler-Piorko.
Latein, 5 Stunden wochentlch. Aus der lat. Grammatik von Schmidt
wurde vorzugsweise die Lehre vom Gebrauche der Tempora,
Modi, Participia Gerundia und Supina wiedeholt, und aus Hauler's
Stiliibungen II. T. wurden an 30 Uebungsaufsatze iibersetzt. Lec-
ttire: Cic. p. S. Roscio Amerino, de senectute. Verg. Aen. lib. II. VI.
Griechisch, 4 Stunden wochentlich. Aus der Grammatik von Curtius
wurden einzelne Partien der Syntax gelegentlich wiederholt, Zur
Uebersetzung aus dem Deutschen ins Griechische wurde Schenkrs
Uebungsbuch II. Th. verwendet. Lectiire: Demosth. Philipp. Re-
den II. III, Odyssee III. VI. VII. u. VIII.
Deutsch, 3 Stunden wdchentlich. Aus der Literaturgeschichte : Lessing
und die Bremer Beitrager, Ziirich und die Maler, Halle und Hal-
berstadt, die Sttirmer u. Dranger. Gothe u. Schiller bis zu des
letzteren Tode. Gelesen wurde: Lessings Emilia Galotti, Hamburg.
36
Dramaturgie (in Auswahl). Herders Cid, Vossens Luise, Gdthes
Gotz und Iphigenie auf Tauris. Schillers Rauber u. Wallenstein.
Ueberdies Einzelnes aus Eggers Leseb. II Th. I B.
Polnisch, 3 Stunden wochentlich. Lectiire gewahlter Musterstiicke mit
sachlichen und sprachlischen Erklarungen und den daran sich
kniipfenden literarbistorischen Notizen aus Wypisy polskie dla
klas wyiszych szk6t gimnazyalnych i realnych Bd. I. Wesp. Ko-
chowski bis Brodzinski, ausserdem die wichtigeren Werke von
Adam Mickiewicz theils Schul- theils Privatlecture.
Ruthenisch, 3 Stunden wochentlich. LectQre aus dem Lesebuche von
Barwiiiski II. Th. mit Erklarungen und den daran sich knupten-
den literarhistorischen Notizen, im I. Sem. von Kotlarewsli bis
MetUiiski, im II, Seni. bis zum Schlusse.
Geographie und Geschichte, 3 Stunden wochentlich. Geschichte der
Neuzeit ; vom Beginne derselben bis zur franz. Revolutiou (inclus.)
nach Gindely, III. Bd. mit steter Beniitzung der Wandkarten von
Spruner und Brettschneider.
Mathematik, 3 Stunden wochenthch. Algebra: Gleichungen des 2. nnd
hoheren Grades mit einer und mehreren Unbekannten, Exponen-
tialgleichungen. Kettenbriiche, unbestimmte Gleichungen, Progres-
sionen, Zinseszinsrechnung, Combinationslehre und binojnischer
Lehrsatz nach Mocnik. Geometrie: Beendigung der Trigonometrie
und analytische Geometrie nach Mocnik.
Physik, 3 Stunden wochentlich. AUgemeine Eigenschaften und aussere
Verschiedenheit der KQrper. Chemie. Mechanik der festen, tropf-
barfliissigen und gasformigen Korper, Warmelehre u. Chemie nach
Wallentin.
Philosophische Propadeutik, 2 Stunden wochentlich. Propadeutische
Logik nach Drbal.
Aelite Classe
in zwei Abtheilnngen.
Religion, 2 Stunden wochentlich. Gteschichte der katholischen Kirche ;
fur rom. kath. Schiiler nach Dr. Robitsch, fiir gr. kath. Schiiler
nach Wappler-Stefanowicz.
Latein, 5 Stunden wochentlich. Lecttire: Taciti Annales lib. I. u. Ger-
mania. Aus Horaz nach der Ausgabe von Grysar: Auswahl von
Oden, Epoden, Satiren und Episteln. Stilistische Uebungen nach
Hauler.
Griechisch, 5 Stunden wochentlich. Grammatik nach Curtius. Ergan-
zende Wiederholung der Syntax, dazu Uebungsstiicke aus Schenkrs
37
Uebungsbuche. Lecture: Sophokles: Antigone; Plato: Apologie
des Socrates und Kriton.
Deutsch, 3 Stunden w5chentlich. Aus der Literaturgeschichte : Grothe
nach Schillers Tode. Die Zeitgenossen der Classiker. DieRoman-
tiker. Deutsche Literatur in Oesterreich. Grillparzer. Das junge
Deutschland. Gelesen wurde : Wallensteins Tod. Schillers Glocke.
Gothes Epilog zu Schillers Glocke. Lessings Abhandlungen liber
die Fabel. Schillers Wilhelm Tell, Grillparzers Ahnfrau. Ueber-
dies Einzelnes aus Eggers Leseb. U. Bd. IL Th.
Polnisch. 3 Stunden wochentlich. Neuere Literatur, die polnische Ro-
mantik. Lectiire: Malczewski : Marya. Stowacki: Ojciec Zadiu-
mionych, Jan Bielecki, Lilla Weneda. Fredro: Zemsta. Pol: Mo-
hort ; ausserdem Lectiire von poetischen und prosaischen Meister-
stucken aus Przyktedy i wzory przez K. Mecherzynskiego. B. II.
nebst den daran sich kniipfenden aesthetischen u. Hterarhisto-
rischen Notizen.
Ruthenisch, 3 Stunden wochenthch. Lectiire der in Barwinski's Lese-
buche fiir Ober-Gymn. Th. III. enthaltenen Mustersticke mit sprach-
lichen und sachUchen Erklarungen in Verbindung mit literar-histo-
rischen Notizen.
Geographie und Geschichte, 3 Stunden wochentUch. Abschluss der Ge-
schichte der Neuzeit, nach Gindeiy III. Bd. — Oesterreichische
Vaterlandskunde nach dem Lehrbuche von Hannak, mit steter
Benutzung entsprechender Wandkarten.
Mathematik, 2 Stunden wochenthch. Wiederholung und Uebungen aus
der Allgebra und Geometrie nach Mocnik.
Physik, 3 Stunden wochentUch. Wellenlehre, Akustik, Magnetismus,
Elektricitat, Optik und Elemente der Astronomie ; nach Walentin.
Philosophische Propadeutik, 2 Stunden wochentUch. Empirische Psy-
chologie nach Dr. Lindner.
Torbereitungs-Classe.
ReUgion, 2 Stunden wochentUch. Das Wichtigste aus der kath. alau-
bens- und Sittenlehre mit Berucksichtigung der bibUschen Ge-
schichte; fiir die rom. kath. Schiiler nach dem kathol. Katecliis-
mus von Deharbe, fiir die gr. kath. Schiiler nach Toronski.
Deutsch, 10 Stunden wochentUch. Das Wichtigste aus der Formen-und
Satzlehre nach dem Anhange zu dem Uebungsbuche v. Dr. Ger-
man und Petelenz I Th Lesen, Uebersetzen, grammatische Ana-
lyse, Fragen aus dem Uebungsbuche v. Dr. German u. Petelenz
I. Th. Seit Ende Marz Sprechiibungen durch h^eies Wiederer-
.zahlen kleiner Fabeln, Erzahlungen und Gedichte aus dem III.
38
Theile des Lesebuches fiir deutsche Volksschulen von Ulrich,
Ernst und Branky. Wochentlich je eine orthographische Debung.
Polnisch, 3 Stunden wochentlich. Einubung der Formen nach der Gram-
matik von Lercel. Der nackte und umkleidete Satz. Lesen und
Nacherzahlen. Vortragen kleiner poetischer und prosaischer Stucke
aus dem Lesebuche fiir die IV. Classe der Hauptschulen. Jede
Woche eine Dictandoubung und eine grammatische Hausiibung;
zwei Monate vor dem Ende des Schuljahres statt Dictandoubung
( ompositionen.
Ruthenisch, 3 Stunden wochentlich Grammatik nach Partycki, Begriff
der Redetheile. DecUnation und Conjugation. Das Wichtigste vom
einfachen Satze. Lesen in steter Verbindung mit grammatischer
Analyse, Nacherzahlen und Memorieren kurzer poetischer und
pro«aischer Stiicke aus dem ruth. Lesebuche fiir die IV. Classe
der Hauptschulen von Romaiiczuk. Jede Woche ein Dictando.
Rechnen, 3 Stunden wochentlich, nach Mocnik's Lehrbuch der Arith-
metik fiir Unter-Gymn., I. Abth Begriff und Bedeutung der Zah-
len und Ziffern. Kichtiges Aufschreiben von zwei- drei- bis neun-
ziffriger Zahlen Zahlen. Kopfrechnen, die 4 Hauptrechnungsarten
mit ganzen besonderen Zahlen Aufschreiben und Lesen der De-
cimalzahlen.
Kalligraphie, 2 Stunden wochentlich, als obligater Gegenstand.
Themen zn schriftlichen Anfsatzen.
A. In deutsolier Spraolie:
Vfc A. L Semester 1. Herbstfreuden (eine Schilderung H. A.).
2. Gedankengang der Schiller'schen Elegie : Porapeji und Herculanum
(S. A.). 3. Welche Vor- und Nachtheile brachte die Schiffahrt dem
phonizischen Staate? (H. A.). 4. Inhaltsangab* des getreuen Eckart (S,
A.). 5. Eine kurze Biographie des Ditrich von Bern. Zusammengestellt
auf Grund der uber ihn gelesenen Sagen. (H. A.). 6. Ueber die reli-
giosen Vorstellungen der alten Aegypter. (S. A.) 7. Ueber Gudruns
Verhalten wahrend der Zeit ihrer Gefangenschaft in der Normandie
(Semestralarbeit).
II. Semester. L Eine Nacht in Libanon Eine Schilderung nach
Wielands Oberon. (H. A.) 2. Ueber den Aufschwung Athens zur Zeit
des Perikles. (S. A.) Ueb6r das Wachsthum der Pflanzen (H. A) 4.
Beschreibung der Hainburg in Gothes »Novelle«. (S. A.)5. Betrachtun-
gen iiber den eintretenden Fruhling. (In Briefform H. A.) 6. Ueber
39
die poetische Verherrlichung Italiens in Gothes >Romischen Elegien >
(Nach der Lecture. S. A.) 7. Ueber die missgliickten Versuche des
Tarquinius Superbus, den r5mischen Konigsthron wiederzugewinnen.
(Semestralarbeit).
V. B. I. Semester. 1. Die Griindung von Alba Longa. (Nach
Livius) (S. A.) 2. Jugenderziehung bei den Persern. Nach Xenophon.
(H. A) 3. Inhalt der Uhland'schen Rhapsodie »KIein RoIand«. (S. A.)
4. Beschreibung des Lemberger tfchlossberges. (H. A.) 5. Gygas und
sein Ring (S. A.) 6. Zustand der Menschen vor der Einfuhrung des
Ackerbaues. (Nacb dem ?chiller'schen Gedichte >Das eleusischeFest«)
(H. A.) 7. Die Schlacht bei Kunaxa. (Nach Xenophon). (S. A.).
II Semester. Wodurch erregt Siegfrieds Tod unser besonderes
Mitleid? (H. A.) 2. Die Regierung des Numa Pompilius (Nach Livius)
(S, A.) 3. Inhalt der Schiller'schen Ballade »die Kraniche des Ibykus«
(H. A.) 4. Schilderung des goldenen Zeitalters. (Nach Ovidius). (S. A)
5. Ueber das Ballspiel. (H. A.) 6. Hektors Abschied (nach der polni-
schen Lectiire) (S. A.) 7. Beschreibung des Meierhofes im >Pan Ta-
deusz*. Semestralaufgabe.
VI A. I. Semester. 1 Wissenschaft macht gliicklicher als Reich-
thum (H. A.) 2. In der Noth allein bewiihrt sich der Adel grosser See-
len (S. A) 3 Erklarung des Sprichwortes : Man soll den Tag nicht
vor dem Abend loben (H. A.) 4. Welche RoIIe spielt Hagen in dem
Nibelungenlied ? Auf Grund der Lectiire (S. A.) 5. Es ist auszufiihren
welchen Antheil der Adel an dem Aufbliihen der Literatur in der mhd.
Zeit genommen hat (H. A.) 6 Welche historischen Momente erschei-
nen in den beiden deutschen Nationalepen des Mittelalters behandelt?
(S A.) 7. Ueber das Verhaltnis des Walther von der Vogelweide zu
seinem Lehrer Reinmar von Hagenau (Semestralarbeit).
U. Semester 1. Ueber das Wunderbare in dem 1 Theile der
Gudrun. Auf Grund der hauslichen Lectiire. (H. A.) 2. Welche Ver-
haltnisse haben zur gedeihliclien Entwickelung der Prosa mhd. Zeit
beigetragen? (S. A.) 3 Ueber die Bewegungsorgane in der Thierwelt.
(N. A.) 4. Die Beziehungen Ottos III. zu Hyzanz (S. A.) 5. Die Be-
deutung des Andreas Gryphius als Dramatikers. (H. A.) 6. Ueber die
Wichtigkeit des Lichts undder Warrae fiir alle drei Reiche der Na-
tur (S. A.) 7. Ueber die Mangel KIopstock'scher Poesie. (Ausfiihrung
einiger b i der Lectiire gewonnener Gedanken). (Semestralarbeit).
VI. B. I. Sem. 1. Kurze biographische Skizze Sallust. (S. A.) 2.
Schilderung eines heiteren Herbsttages. (H: A ) 3. Wie Dietrich Gun-
ther und Hagnen bezwang (8. A ) 4. Nacht und Winter. (Eine Paral-
lele) (H. A.) 5. Hektors letzte Unterredung mit Andromarhe (S. A.).
6. lugurtha in Rom. Nach Sallust »BeIIum Iugurthinum« (H. A.). 7.
Wodurch gelang es lugurtha sich so lange in der Herrschaft Numi-
diens zu behauplen? (H. A.).
II. S e m. Die Organisation der Meistersangerschulen (S. A.) 2.
Die Verkehrsmittel unserer Zeit. (H. A.) 3. Entstehung und Zweck
40
der deulsehen Sprachgesellschaften im XVII. Jahrhundert (S. A.) 4.
Der Einfluss der Kreuzziige auf die europaisehe Cultur. (H, A ) 4. Die
GrQndung der Herrschafl des Hauses Habsburg in Oesterreich (S. A.)
6. In welcher Weise werden im ^Wingoif" die Mitglieder des gottin-
gischen Hainhundes gepriesen? (H. A.) 7. Wie schildert das Bruch-
stuck aus Hallers >A!pen> im Lesebuche den Gegensatz des Naturzu-
standes und des Culturlebens? (S. A.).
VJI. Kl. 1. Welche historiseben Ereignise trennen die Neuzeit
vom Mittelalter? (S. A ) — 2. Wie charakterisiert Lessing das engii-
scbe und franzosische Drama im 17. Literaturbriefe ? (H. A.) — 3.
Durch das Zusammentreffen welcher Haupt- und Nebenhandlungen wird
in Lessings Emilia Galotti die Katastrophe herbeigefiihrt ? (S, A.)
— 4. Die -Sfhicksale Bohmens im dreissigjabrigen Kriege (H. A,) 5.
Lessings und Herders liter. Tliatigkeit (S. A,) — 6 Welche Be-
deutung hatte die pragmatische Sanction fiir den osterreichischen Kai-
serstaat? (H. A.). — Welche Umstiinde fiirderten schon im Eiternhause
Goethes geistige Entwickelung ; S. A.)— 8. Die Jugendgeschichte Weis-
lingens und GStzens von Berliehingen. — Gfitz von Berliehingen vor
Gericht zu Heilbronn (Schularbt, zur Auswahl). — 9 Welche Lehren
lassen sich aus Schillers akademischer Antrittsrede fiir unsere Beschaf-
tigung mit den Wissensehaften schOpfen? (H A.) — 10) Untreue schlagt
den eigenen Herrn, Nachzuweisen aus Schillers »Gang naeh dem Ei-
senhammer (S. A.))<:
VIII. A. l. Von Himmel triiuft herab des Landmanns Segen ;
»Doeh triinkte den Boden aueb des Landmanns Sehwitz. —
»Isl das Talent der gottgesandte Regen,
>Ist, was den Faucht faringt immer nur der Blitz».
(Grillparzer, Schularbt.)
2. Wie versteht es Schiller die einzelnen Phasen des Gtockengusses mit
dem menschlichen Leben in Zusammenhang zu bringen? (H, A.) —
S. Aus welcben verschiedenen GrOnden verlassen Wailenstein seine
Generale? (S. A.) — 4. Warum fiirehtet der Weise nicht den Tod?
(S. A.) 5. Dureli welche Griinde sucht Kriton Sokrates zur Flucht aus
dem Gef^gnisse zu bewegen, (Schularbeii, Kach Platons Kriton).
VIII B. L Aesthelische Beurtheilung der poiitiscliei; Leistungen
Gothes und Schillers aus der Zeit ihrer gemeinsamen Tbatigkeit. — 2.
Wie kam Tasso schliesslieb zur T'eberzeugung, dass Selbstbeherrscbung
und Ziigelung der Leidenschsften im Leben notliwendig seien, und dass
er das ihm so nahe stehende Gliiek nur durch die eigene Schuld ver-
scherzt habe. — ;J. Es ist Aelmlichkeit und Unterschied anzugeben
zwischen den vier Temperamenten. 4. Die \'erdienste (ieorg Wa-
shingtons um die Vereinigte Staaten Nordamerikas. — 5. Ideengang
des Prolugs zur Trilogie •Wallenstein». — 6. Warum war die Ver-
bannung bei den alten Griechen eine so harte Strafe? — 7. Es ist die
Erkenntnisfiihigkeit der Sinne ilberhaupt und jene des Gehor und Ge-
siehtsinnes insbesundere zu crmessen. — 8. Es ist zu vergleichen die
41
Machtstellung Oesterreichs zur Zeit Friedrichs III und Maximilians I.
mit Riicksicht auf die beiden Sentenzen: »A. E. I. 0. U,« und »Bella
gerant alii, tu felix Austria nube.« — 9. Bedeutung der Einbildungs-
kraft (resp. Phantasie) fQr den Unterricht und das Leben
B. In polnisolier Sprache.
V. A. I. Sem. Opisad kosci6}ek wiejski — na podslawie lektury
szkolnej. (S.) - 2. srodkach komunikacyjnych, (H.) — 3. Pory roku
i iycie cztowieka. Zestawienie. (S.) — 4. Opis walki z Krzyiakami
w Graiynie (H) — 5. Poda6 rozkJad mysli ust^pu >Glasg6w« we
formie sprawozdawczej (S.) — 6. Stresci6 utw6r Sienkiewicza p. t.
>Z ruin Rzymu« (H.) — 7. Powrot Winnickiego z Nieswieia w dom
rodzicielski (S.)
• II. Sem. 1. Bitwa pod Plateami. Opis (H.) 2. Ksi^i:? Eugeniusz
Sabaudzki. Ti6maczenie z niemieckich wypisow Eggera. (S.) —3. Lowy
na nied:^wiedzia. Opowiadanie ust^pu z Pana Tadeusza (S.) — 4. Wi-
dok Lwowa z Wysokiego zamku (H.)— DziewosJ^by w Wiestawie Bro-
dzinskiego. Opis. 6. — Opis tegorocznej majowki (H.) - 7. Podanie o
Midasie wedJug Ovidiusa (S.).
V. B I. Sem. 1. Jak sp^dziJem czas wakacyjny? (W formie listu).
(H,) 2. Opis jesieni (S.) 3. Cyrus i Krezus (wedtug Xenofonta)
(H.) 4 >Opis jeziora lesnego< (na podst. lekt. szk.) (S.) 5. Osnowa
powiesci poetycznej »Maraton« Ujejskiego (H,) 6. Rozmowa Rym-
wida z Litaworem (na podst lekt. szk) (S.) 7. Streszczenie gaw§dy
A. Mickiewicza >Popas w Upicie« (Sem.j.
II. Sem. 1 Opis e^zaminu szkolnego (wedi. ust. „Szkolne czasv
J. D§boroga") (H.) 2. Zgon Hektora (wediug ust. z XXII ks. Iliady)
(S.) 3 Przezco zjednaJ sobie Temistokles zaszczytny iyiul >wt6rego
zaJoiyciela Aten«? (na podst. nauki skoln.) (H.) 4. Historya ostat-
niego z Horeszk6w (na podst lekt. szk.) (S.) 5. Podanie o Niebie
(na podst. lekt. ta.6.) (H.) 6. Poiytek roslin (na podst. nauki szk.
(H.) 7. Tok mysli w baladzie A. Chodiki »Maliny« na podst. lekt.
szk. (Sem.).
Vi A. I. Sem. 1. Jakie okolicznosci wywofaty bujny rozkwit li-
teratury polskiej w drugiej poJowie XVI wieku — na podstawie nauki
szkolnej. (S.) 2. Jakie rady i przestrogi daje mlodziencowi Rey w ustg-
pach z »^ywota cztowieka poczciwego*, czytanych w szkole. (H.) .3.
Przebieg wojny domowej mi§dzy Pompejuszem a Cezarem i jej skutki
(S.) — 4. Porwanie Halszki z Ostroga—podJug G6rnickiego (H.) 5. Po-
ehwaJa iycia wiejskiego — na tle XII piesni w Sob6tce Kochanow-
skiego. (H.) 6. Stosunki -w Numidyi przed wojn^ Jugurtyiisk^ — na
43
podstawie Sallustinsa. (H.) 7. Alexander i Antenor i ich stronnicy
w Odprawie pos/ow greckich Kochanowskiego. (S.).
II, Seiti. 1. Przyjgcie chrztu w Polsce przez Mieczys)awa — po-
wody i znaczenie (H )— 2. Zastugi obywatelskie Skargi. (^.)— 3. Dlaczego
^.oftiewski odradzat kr6lowi slarad si? o koron? earsk^? — Na pod-
stawie lektury szkolnej (S.) — 4 Cesarz Rudolf I jako zatoiyciel pot^gi
domu Habsburskiego (R.) — 5, Tok mysli w sielance Zimorowicza
^Tru^enicy. (S.) — 6. Wyjaini<! i uzasadnii^ przystowie »Jeszcze sig
ten nifi urodzij, coby wszyslkim dogodzit.» (H.) — 7, Czem zasiuiyt
sobie Kazimierz na przydomek WielkiCKO.
VI. B. I. 8em. 1. Jakie przyczyny wp/yn^ty na zwycigski wynik
drugiej wojny punickiej? (H.) - 2. Zasiew i plon obrazem iycia
ludzkiego. (S.l — H .laki wptyw wywari wynalazek druku na roz-
w6j eywilizaeyi? (H.) - 4. ^ywot swobodny a ktopotUwy (wed(ag
Reya) (S.) — 5. Dlaczego kaidy wyksztatcony ezJowiek powinien
znaci swe dzieje ojczysteV (H.) 6. dobrem wychowaniu (na podst.
usf. z >Dworzanina polskiego» Gornickiego). (S.) 7, Rozwiqzad i uza-
sadnii! raysli zawarte we fraszce J. Kochanowskiego »Nie fortunie. ale
cnocie ufafi trzeba«, (Sem,).
II. ,Sem. 1. Opisanie wiesnyeh wczas6w i poiytk6w (wedhig
„Piesni Swi^tojanskiej o Subotci " J. Kochanowskiego. (S.) — 2. Tok
mysli XIX trenu J. Kochanowskiego (H.) — 3. J^ przedstawiai so-
bie Skarga ideal monarchy? (Wedtug \'I kazania sejmowego) (S.) —
■4. Znaczenie fauny w gospodarstwie przyrody (na podst. dyspozycyi*
5) Jakie znaezenie miaJy wyppdwy krzyiowe dla cywilizacyi Zachodu?
(na podst. nauki szkolnej) (S.) (i. AVyjasnid czterowiersz J. Kocha-
nowskiego :
,,Nigdy nie zbl^dzi
Kto tak umyst urz<|dzi,
Jakdby mial szczescie i nieszczgscie znosi<! :
Temu m§inie wylrzymafi, w owem si^ nie wznosic. (H.).—
7. Cechy lileratury polskiej w w. XVII. (Sem.t.
VII. I. Scm. 1. Znaczenie reformy wychowania, dokonanej przez
Konarakiego, dla ^ycia public7.nego i literatury. (H.) — 2. Rozbior jednej
z czytanych w szkole salyr Krasickiego. (S.) — 'd. Kongres wiedeiiski
w r. irAb. i jego skutki dia Habsburg6w a Jagiellonow. iH.) — ■4. Po-
lityka Filipa Macedoriskiego wzglgdem Grecyi. Na podstawie lektury
Demostenesa. (H.) — .5. W jakieh kierunkach rozwijala si? poezya
polska w okresie Stanistawowskim ? (S.) -
11. Sem. 1. Udzia^ Szwecyi w wojnie trzydziestoletniej (H.) ~
2. Charakterystyka 'Walerego i Szarmanckiego w komedyi Niemcewi-
cza flPowrot posta". (S.) - 3. Prawa i obowiqzki czlowieka wzgl^dem
zwierzqt. (H.) — 4. Jakie powody sktaniaty Litawora do I^czenia si?
z Kr/y^akami pi'zeciw Wiloldowi? (H.) — 5. Mlodos<! Konrada Wa-
lenroda (S.).
43
VIII. A. I. Sem. — 1. Mysli i uczucia Wactawa podczas powrotti
z wyprawy i przybycia do domu Miecznika— w Maryi Malczewskiego.
(H.) — 2. Skreslid charakter Czesnika w Zemscie Fredry. (S.) — 3.
Charakterystyka Mohorta. (H.) - 4. Walka mitosci i poswi§cenia Lilli
Wenedy z nienawisci^ Gwinony. (H.) — 5. Walki gladyatorow i tur-
nieje. Porownanie. (S.).
n. Sem. — 1. Tarcza Achilesa (II. XV UI) i piesn o dzwonie
Schillera. Por6wnanie. (H.) — 2. Wina i kara Jana Bieleckiego. (S.)
— 3. Jak^ drog^ dochodzi si§ najpewniej do dobrobytu. (8.) — 4. Roz-
win^6 i uzasadni6 zdanie: Wiedza jest skarbem, praca kluczem do
niego. (S.) —
VIII. B. I. Sem. — 1. Skresli6 obraz Ukrainy podtug Maryi Mal-
czewskiego, oraz wyjasni^, w jakim celu wprowadza poeta do tego
obrazu Kozaka. (H.) — 2. Char.ikterystyka Rejenta w Zemscie Fredry.
(S.) — 3. Wyjasni(3 i uzasadni(3 zdanie W§iyka w Bezkrolewiu pierw-
szem, akt. V, sc. I :
»Nic wyi;szego bez ofiar Bog z nas nie wywola...
>A kim tylko zaw^tadnie ch§(5 do ofiar szczera,
>Ten z usmiechem na ustach 4yje i umiera*. (H.) —
4. Charakterystyka porownawcza Lilli i Rozy Wenedy. (H.) - 5. Jakie
przedmioty opiewa Horacy w odach, czytanych w szkole. (S.).
II. Sem. 1. „Giermek" Morawskiego (poezya) i Cieliiiskiego
(rzezba). Porownanie na podstawie Laokoona Lessinga. (H.) — 2. Gha-
rakterystyka Zygmunta Krasiiiskiego. (S.) — 3) Na co zwa4a6 naleiy
przy obiorze przyszlego powolania. (S.) — 4. Jak moi:na okazywac^
wdzi§cznos(5 zaktadowi, w ktorym si§ pobieralo nauki. W formie
mowy. (S.).
C. In rutlieiiischer Sprache.
V. Classe. I. Sem. l. OroHb aKO noacHToquMH h iHKdAHBifi ejie-
Mem%. S. 2. IIpHroTOBaHH ^o edHHBi (na ochob* jieKTypM Kccho-
^OHTa) H. 3. TpeTift ^^oroBop^B Pycn 3T> rpeKaiwH (nepcBOA^B hs-b cra-
po-Ha Ma.3opycKe). S. 4. IIpeACTaBHTH /^tajibHocTB cb. KnpHJia h Me-
To;^iH. H. 5. HepeBO/^^B hs-b i^epKOBHoro flsuKa (XpncTOM. CTop. 47.
JljK. XII. 2 — 12). S. 6. flK-By HacB o6xo;^aTb CBHTHft Benepb (ohhcb)
H. 7. HepeBOfl-B h noacHeHe JIvlbih kh. I. rji. XVI. Sem.
II. Senfl. 1. Hhm-b KopHCTynaB^B ca HecTop^B npn HaancaHK) CBoeH
.aiTOHHCH? S. 2. B6jii> h kohb b-b cjiyac6t Ho.30BtKa. H. 3. Hk^b ho-
MOTMa O^Bra CMcpTB HropH (XpncTOM. CTop. 110—116)? S. 4. Obo-
HeBH /^epcBa h hx^b homchtok-b. H. 5. HepeKjia/^* h noacHeHe m^h
CjioBa nojiKj HropeBt h. VIII. S. 6. BuKaaaxH BHaieHfi h aaanyrH
HecTopa Bt pycKfifi JiiiepaTypt. H. 7. IIopyKa (6&aan& HlHJiepa).
Sem.
VI. Ctasse. I. Sem. I. He/cbjifl «a ceJil (oGpaat stt xma ua-
poAHoro). S. 2. PoasHHyrH raflKy: „3o6pe eexb BflOBOJiflTHCt MaaHBTb,"
H. 3. Cjiobo o IIoaKy HropH (Inhaltsangabe). S. 4. npesciaBHTH acHTe
na cejit oetHUOio uopoio, H. 5. Hpoe^aHe FeKTopa ai Au^fpouaxoio
H n;ia^i> HpocJiaBuu (DopdBuaHe). S. 6. Hkh ra^KH BUCKaaaBi Ca-
jEioeTi BT, R,tni lugurtha cc, 1—4. H, 7, JIuiOBi(flxi, hii ssuqa- !
flxt II oSBiiaax-B (ua no^icTaBij aayKU niKfijibuOH). Sem.
II. Sem. 1. IICTpo Morujia «ko uueaTejib u pe^opuaTopi lORdji^B
S. 2. HpeflCTaBHTH ai, jriTepaTypaoro CTauoBHma, MO to 6y.iH iiep-
KOBHH CpaTCTBa ua PycH, AKa 6yaa bxt, ^■bjib h ?Hfirb 3acJiy»H;iHCk
(ua nd;(CTaBii ^iicuo3Hi(ii3.) H. 3. Sitte snaieue HaiOTb sbohu bi xpu-
CTiHHbCKfilH-E Dlipi V S. 4. HkM KOpHCTH H HIKOaU HpHUOCflTB Uan-B
ptKuV H. 5. HoiaTKH ii po3B i apaKaTy ua Pycu, S. 6. BaHe[i3cT&
uapo^lHiiix^B cKasoK^B, DOBtpih n aepeKasdB-B H. 7. Hict u ua HKy
naMflTKy o6xo;iHTb y Hac-B seaeBii CBHTa? Sem.
VII. Classe. I. Sem. 1. Hkb SHaqeue luaiOTb uapoAHii nteuu b-l ]
aiTepaTypt pycKufl? (H.) — 2. XapaKTept tojiobuoh oco6u b% one- i
pcTi KoTJiHpcBCKoro; „lIaTa.aKa IloJiTaBKa." (H.) — ^3. flKB Haui
rp. KoiTKa upeflCTaBMe eejiHHHHa bi. CBO-bfi nOBtoiH „Mapycji?" (S.)
4, HacJit^Ka BGAKpuTa AuepBKH b MopcKOH floporn flo Huflii, (H.) —
5. IIopoBnaTU sapaKTepu TeiepBaKOBCKoro s-h onepcTi KoTJiJipeB-
cKoro „HaTajiKa nojiTaBKa" u IlflTaKOBCKoro B^b flpaut Pp. KBtTKH
JHiipa ilioeoBb.'' (S.)
II. Sein, i. Koueiib ^i.To sBajiuTb. (H.) — 2. JliTepaTypHa a*-
HJibuuCTb Mapiciflua IIIamKeBu^a (uocjtu BuKJiasy mKdJibuoro). (S.)
— 3. H.ajiit u o6aBbi .TioaaiKa XIV npu nonaTKy HcaaHbCKOH cyKne- ,
ciAuoH BfiftHH. (H.) — 4. flKaiiiH aptyMeHTaMH CTapa6 cfl IlHL(epOH-B
uaKJiouHTH KaTH.iiuy, moGu ouycTHBt Phmi? (H.) — 5. HkiI xapaKTepu
.iioaefl ape,[[CTaBJiHe uaM-b rpeOtaKa bi npuKasKax-b nHiMtut,' „Bea- |
Mescift cyflt," ^MIipouiuHKt," Ta ^Bobk-b h oroub?" (S). — 6, lloflc-
ueH6 flVM-b IIIeBqeuKOBbix-b (iiScJifl JieKTypu). (Sem.)
VIII. Classe. I. Scin. 1. Hamil SBbiqat o6»chhkogu. S. 2. JoKa- !
3aTn, o cKo.ibKo BtpHOK) 6CTb jiaTHHCKafl eei^Teuqia : Homo proponit, 1
Dens disponil, II. 3. HpeflCTaBHTH oOpast eyaOBOflCTBa y ATemttB"! |
(h-1 uoflCTaGt .icKTypbi Piat. Apol. Socrat,) S. 4. eaflKax-B Hi aa-
raJi-fe, a 6ntiKiL\Ti r,it6oHa b-b ocoCeuuocTH (pocnpaBa). H. 5. Xoa^
Mucjie& B-L ropaiiiH oj^fi kh, II. H-pt 3, Sem,
n. Sem, 1. Hki"i cBoficTBa noBuueui MaTu aKTopt? S. 2. Buna- :
saTH, CKOJibKo BUJiuBae KjiiMaT-B ua KyjibTypuud p03B8fi Jito/^eii. H.
3, IIoflCHHTH eeuTeuitiio : IS-b tbohx-b pyKax-b tboh hoah. S. 4, Xto
npanioe, ope, cie — Toft u ujiOflOBt cfl u&x^e. S,
45
D) Themeii zur scliriftlicheii Maturitatsprufimg.
1. Aus der lateinischen Sprache. Deutsch-Latein : Aus Gindely's
Geschichte des Alterthums fQr Obergymnasien achte Auflage §. 56.
ChHronea. Von: „Bei einer Ampphlictionenversammlung wurden die Ein-
wohner von Amphissa..." bis „... ermord.et wurden." — Latein-Deutsch:
Tac. Ann. VL cap. 50. und 5L
2. Aus der griechischen Sprache: Hom. llias VIL 44 bis 70,
3. Aus der deutschen Sprache: Des Perikles Verdienste um
Athen.
4. Aus der polnischen Sprache : Igrzyska — turnieje — wystawy
powszechne. (Porownanie).
5. Aus der ruthenischen Sprache: Ilepuiifi Hanaji,'b TaTapoBi na
PycB.
6. Aus der Mathematik :
a. 7 , , ,, 2 , , , 320
3 X V — 2 X y = 645.
b. Welchen Weg legt Lemberg infolge der Achsendrehung der
Erde in einer Stunde zurttck? (Die geogr. Breite Lembergs S = 49®
50' und der Halbmesser der Erde r = 858*47 geogr. Meilen).
c. Eine jahrliche Rente von 500 Gulden auf 25 Jahre soll in
eine grossere, die nur 15 Jahre hindurch auszubezahlen ist, verwan-
delt werden. Wie gross wird die neue Rente bei 47o Zinseszins sein?
■<^
46
Zuwachs an Lehrmitteln.
a) Die liehrerbibliothek.
1. Durch ScJienkung.
1. Vom hohen k. k. Mmisterium fiir Cultus und Unterr. : Zeit-
schrift flir deutsehes Alterthum und Literatur v. Steinmayer. 2 Von
der k. k. Akademie der Wissedschaften in Krakau : a) Sitzungsberichte;
b) Monumenta medii aevi historica. 3. Vom hohen galiz. Landesaus-
schusse: a Akta grodzkie i ziemskie z czasow rzeczypospolitej pol-
skiej ; b) Wiadomosci statystyczne o stosunkach krajowych wydane
przez bioro statystyczne. 4. Vom H. P. iStarzyk: Literarischer Wo-
chenbericht.
2. Durch Ankauf,
1. Archiv fiir slavische Philologie XIII. — 2. Jahresbericht fiir
Alterthumswissenschaft XVIIL — 3. Zeitschrift fiir den deutschen Un-
terricht, 1891. — 4. Naturwissenschaftliche Wochenschrift V Bd. — 5.
Zeitschrift fiir den physikaHschen und chemischen Unterricht 1891. —
6. Zeitschrift fiir Schulgeographie 1891. — Przewodnik bibliograficzny
1891. — 8. Zorja 1891. — Kwartalnik historyczny 1891. — 10. Pe-
termanns Mittheilungen 1891. — 11. Jahrbiicher fiir Philologie und Pa-
dagogik. 1891.— 12. Zeitschrift fiir ossterr. Gymnasien. 1891. — 13. Zeit-
schrift fiir mathematischen und naturwissenschaftlichen Unterricht 1891.
— 14. Encyklopadie der neueren Geschichte, weitere Folge. — 15.
Lehrproben und Lehrgange weitere Folge. — 16 Oesterr.-ungarische
Monarchie 1891. — 17. Allgemeine Naturkunde, weitere Eolge, — 18.
Die Fortschritte der Physik. — 19. Jahrbuch der Erfindungen. — 20. Mu-
seum 1891. — 21. Die Fortschritte der Astronomie, weitere Folge. —
22. Handbuch der clas. Anterthumswissenschaft XV. Bd, — 23 Prze-
gl^d polski 1891 — 24. Hann, AUgemeine Erdkunde.— 25, German,
dramatach Jozefa Schujskiego. — 26. Ogonowski, Gramatyka ruska. —
27. Romaiiczuk, czytanka I. — 28. Baumstark, Ausfiihrliche Erlaute-
rung des allgemeinen Theiles der Germania des Tacitus. — 29. Baum-
stark, Ausfiihrliche Erlauterung des besonderen volkerschaftl. Theiles
der Germania des Tacitus. — 30. Braune, Gotische Grammatik. — 31.
Braune, Althochdeutsche Grammatik. — 32. Homer, Odyssee von Pauly-
Wotke. — 33. Homer, Ilias v. Christ — 34. Sophokles v. Rappold 1.
2 — 35. Schenkl, Chrestomathie aus Xenophon. — 36. Caesar, de bello
civiU ed. roaior v. PauL. — 37. Horatii carmina selecta v. Petschenig. —
38. Horaz, Carmina selecta v. Huemer. — 39. Horaz v. Kiessling. —
40 Frick, Aus deutchen Lesebiichern V. II. 3. — 41. Wypisy polskie
t. T, III. IV. i dla klasy V. — 42. German-Petelenz, Cwiczenia nie-
mieckie. — 43. Malecki, Gramatyka j^zyka polskiego - 44. Scheindler,
Lateinische Schulgrammatik. — 45 Mocnik, Arithmetik. — 46. Mocnik
47
Geometrie. — 47. Lindner, Psychologie. — 48 Historisehe Zeitschrift
V. Sybel 1891. — 49 Mazanowski, l^ywot Malczewskiego. — 50 Mi6-
kiewicz Wt.» ^ywot Malczewskiego. — 51. Romantyzm i filozofia
w Dziadach. — 52. Ztoienie zwlok Adama Midkiewicza na Wawelu.
— 53. Ateneum.
b) Schaierbibliothek.
1. Sienkiewicz H. Ogniem i Mieczem. — 2. .Ad. Mickiewicza dziete
t. 4. — 3. Ztoienie zwlok Ad. Mi6kiewicza na Wawelu. — 4. Autor
„Bitwy pod Raszynem", krol Krak i krolowa Wanda. — 5. Tegoi
Lelum-polelum. — 6. Betza, Za Apeninami. — 7. Wojcicka J., Moj
dobroczynca. — 8. Morawska Z., Giermek ksi^i^cy. — 9. Amicis, Pa-
migtnik cWopca — 10. Morawska Z., Wiicze gniazdo.
Oeographiseiie I^ehrmittel.
1, H. Kiepert, Politische Wandkarte von Australien. — 2. H.
Kiepert, Politische Karte v. Nord- und Siid- Amerika. — 3. H. Kiepert,
Wandkarte des Deutschen Reiches. — 4. Steinhauser, Die osterr. Alpen.
— 5. R. Kiepert, Politische Wandkartc der britischen Inseln. — 6. H,
Kiepert, i^olitische Wandkarte v. Afrika. — 7. R. Kiepert, Politische
Wandkarte v. Skandinavien.
Oas IWaturaiieneabinet.
1. Leucart und Nitsche, Zoologische Wandtafeln, Lief. 35. 36. —
2. Naturgeschichtliche Wandtafeln fiir Botanik (Gerolds Verlag). Lie-
ferung 1. 2. 3 — 3. Schreibers Wandtafelnzum zoolog. Unterricht in
der I Classe, Saugethiere — 4. Ein Modell des Maikafers. — 5. Eine
Insectensammlung nach dem Buche v. Pokorny fiir die I. Classe. —
6. Ein ausgestopfter Fuchs;
Oas pbysiiialisehe Cabinet.
1. Schraubentaster. — 2. Daguins ^tossmaschine. — 3 Frick's
Krafcenpvallelogram. — 1 Differential-FIaschenzug. — 5. Eine Col-
lection von 8 Stiick Schwerpunctsmodelle. — 6. Luftschraube mit
Wagen — 7. Houdins Zauberflasche. — 8. Tyndalls Apparat fiir Rei-
bungswarme sammt Centrifugalmaschine. — 9. Steflitschek's Apparat
zum Nachweis, dass die Elektricitat sich nur auf der Oberflache an-
sammelt. — 12 Aetherentziindungsapparat. — 13. Apparat fur Spitzen-
wirkung. — 14. Apparat zum Durchbreehen einer Glasplatte durch
elektr. Funken. — 15. Elektrischer Kugelhagel. 16. FrankUn's Zer-
legtafel.
Holie Erlasse der vorgesetzten Beliorden.
1. Erl. des hohen k. ,k. Ministeriums vom 31 Mai 1890 Z. 9524
(intimiert mit dem Erl. dea hohen L. Seh. R vom H Juli 1890 Z.
10572) verordnet, unter welchen Bedingung-^n Realschiiler zum phar-
maceutischen Studium zugelassen werden konnen.
2. Verodnung des hohen k. k. MinisLeriums vom 25 Juli IRQO
Z. 15090 (intimiert mit dem EpI. des h. L. bch. R. vom 31 August
1890 Z. 14066) betrelTend die Einfiihrung der musikalischen Normal-
stimmung.
3. Erl. des hoh. L. Sch. R. vom 17 October 1890 Z. 17498 mit
der Verodnung des hohen k. k. Ministeriums vom 16 t^eptember 1890
Z. 19097 betrelTend das Baden, Schliltschuhlaufen und andere dieGe-
snndheit fordemde Spiele der Jugend.
4. Erl. des hohen L. Sch. R. vom 3 Noverober 1890 Z. 18972
mit einer Instruction inbetrefT der Erhaltung der Ordnung und Rein-
lichkeit in tchulgebfiuden.
5. Erl. des hohen L. Sch. R. vom November 1890 Z. 20721 mit
einem neuen Lehrpian fQr den Unterricht der ruthenisehen Sprache.
6. Eri. des hohen L. Seh. R. vom 4 April 1891 Y. 5282 mlt
der Verodnung des hohen k. k. Ministeriums vom 10 MSrz 1891 Z.
4235, dass die Classiiication der Schiiler der VIII. Classe in den letz-
ten Schultagen vor der mflndlichen Maturitatsprafung stattzufinden
habe.
7. Erl. des hohen L. Sch. R. vom 8 Juni 1891 Z. 10712 mit
einer Instmction inbetreff des Unterrichtes der Naturgeschichte.
Ghronik des &yninasiunis.
Die Einschroibimg der Schiiler fand in den drei letzten Tagen
des Monats August statt, und am 1 und 2 September wurden die
Aufnahmsprufungen in die I Classe, desgleichen in die Vorbereitungs-
classe zum Abschlusse gebracht.
Das Schuljahr begann am 3 September mit einem feierliehen
Gottesdienste.
Vom 15—18 September wurden unter dem Vorsitze des k. k.
Schulrathes und Gymnasialinspectors Dr. Ludomil German die Wie-
derholungs- und ErgiinKungsprufungen der Abiturienten vorgenommen.
Am 4 Oclober, dem Namenstage Sr. Majestfit des Kaisers, ebenso
am 19 November dem Naniensfeste Ihrer Majestat der Kaiserin wurde
ein feierlichen Gottesdienst abgehalten, dem der gesammte Lehrkflr-
per und die studierende .lugend beiwohnten.
49
Am 2 Dezember, als dem Tage des Regierungsantrittes Sr. Ma-
jestat, unseres allergnadigsten Monarchen, wurde das aus dem „Franz-
Joseph-Wohlthatigkeitsfonde gestiftete Stipendium dieser Anstalt im
Betrage von 50 fl. o. W. einem Schiiler verliehen.
Am 7 Dezember wurde zu Ehren des polnischen Dichters, Adam
Midkiewicz, im Gymnasialgebaude ein Festabend veranstaltet, bei dem
sich einige Schiiler der Anstalt im Declamieren, in der Vocal- und
und Instrumentalmusik versuchten.
Im Monate Dezember wurde die Lehranstalt von dem k. k.
Fchulrathe und Gymnasialinspector Dr. Ludomil German einer einge-
henden Prtifung unterworfen.
Am 7 Dezember wurde der Anstalt die Ehre zutheil von ^r.
Excellenz, dem k. k. iStatthalter, Herrn Kasimir 'Badeni, besucht zu
werden : derselbe wohnte dem tjnterrichte in einigen Classen bei.
Am 13 April wurde fiir das Sfeelenbeit weil. Schulraths und Gym-
nasialinspectors, Anton Czarkowski, ein Trauergottesdienst abgehalten,
an welchem sich Lehrer und Schiiler betheiligten.
Am 5 IVlai und 27 Juni Requiem fiir Weiland Kaiserin Anna
und Kaiser Ferdinand.
Am 4 Juni fand nachmittags ein von den einzelnen Classenleh-
rern mit ihren Schiilern in die nachste Umgebung unternommener
Ausflug statt. "
Im Monate Juni wurde die Lehransalt einigemale von dem infu-
lierten Pralaten, hochwiirdigen Herrn Ludwig von Jurkowski besucht,
welcher als erzbischoflicher Delegierter dem Religionsunterrichte und
den an die rom. kath. Schiiler gerichteten Exhorten beiwohnte.
Am 25 Mai und den darauffolgenden Tagen fand die schriftliche
Maturitatspriifung statt,, vom 18 Juni an wurde unter dem Vorsitze
des k. k. Schulraths und Gymnasialinspectors Dr. German die mund-
liche Maturitatspriifung abgehalten.
Gegen Ende des Schuljahres nahm der Lehrkorper und die
Schuljugend vom theuren, hochverdienten undallgemein hochgeschatzten
Director und Schulrath Herrn Eduard Hamerski anlasslich seiner Ver-
setzung in den bleibenden Ruhestand feierlich Abschied. Zu diesem
unersetzlichen Verluste gesellte sich noch ein zweiter ebenso schwe-
rer fiir die Anstalt durch die Pensionirung des Herrn Prof. Joachim
Poselt.
Das Schuljahr wurde am 15 Juli mit einem feierlichen Gottes-
dienste geschlossen, worauf die Zeugnisse an die Schiiler vertheilt
wurden.
ii«uui«rz
11 ^
1 1= 33 s
ga. ||S'-'-«"«-
(0
a
rH
lig "
S " 1 S" ^"
SS 1 SS-- 1 1 .1 1 1 [
izn 1
S "" 8" -
ssi 1 Ha- 1 1 1 1 1 1-
>
s^-
S «~ s" "
S3- as- 1 1 1 1" M
>
■=
K
SS. 1
B 11^"-
ss 1 ss- 1 1- 1 n \-
S3 1
3 1 1 S" "
SS 1 S2 1 1 1 1 1- 11
>
ss r
g - 1 S" *
«S" 3S 1 1 1 1 1 1 1 1
S8 "
8 ■=- S" ^-
83- SS" 1 1 1 1- 1 1
" s
83 1
3 -1 3_" »
iSS" s- 1 1-- 1 1 1 i
SS 1
S =•- K 1 "
ss» sa 1- 1 1 1" M
= ,
ss -
3 "- 8» a
SS" Si2- 1 l'" 1- 1 1
S3 "
S "" S'» ^-
JS" £2— 1=1111
=
:|3 1
E ° 1 3"° »
33- s^m-i-i
«SS "S »— 3* "
ss- sa" 1°" 1 1 1 M
■^ a
SS 1
* S" 1" "
SS- S»|-I-1MI
SS "
SS "
iS S" 1"» S
gS" 3' 1 l=>- 1 1 1 1
S S" 1" 3
S3- ES" 1 1 M- 1 1
[. Z a h 1.
Zu Ende 1889/90 . .
Zu Anfang 1890/1 .
WahrenddesSchuljahres ein-
getreten
Im ganzen also aufgenommen :
Darunter :
Neu aufgenommen und zwar;
aufgestiegen .
Repelenten .
Wieder aufgenommen u. zwar:
aufgestiegen
Repctenten .
Wahrend des Schuljahres aus-
getreten
Schlllerzahi zu Ende I890/I .
Datunter: ofTentliche SchUler
Privalisten .
3. Geburtsori (Vaterland)
Lemberg
Galizien ausser Lemherg
Bukowina
SchlesJen
MShren ....
Oesterreich u. d. Enns .
Biihmen . ' ," . " '.
Tirof ....
Krain . . - .
-SS="
1 IP""
S S = _ .
1 SassBiEsssa-
-"-1 1
S 533 1 1 1
S S 1 l'"* 1
g 1 1 1 1 1 |»3s->-«
s
1 1 1 1 1
S S-S i 1
a »3 1 is 1
g 1 1 1 1 1 |-<»s»."i'
s
— -1 1
S S"- 1 1
3 --"Sl
S 1 1 1 1 |'."3«— -
s
1- 1 1 1
fi 32 M 1
Si 3 1 l-E 1
53 III 1*«««, |„ 1
a
11-11
S SS*" 1 1
S ""I^SI
jo III |„„,-^^„ , 1
R
1 1- 1 1
S SS 1 1 1
1 »-|"il
9 III raa" i i i i
i
-"" 1 ;
3 SS3 1 1
3 sai-«i
3 1 1 i-.»».-,,- 1 1 1
s
i"" 1 1
S S- ! 1 1
S S 1 l°"S 1
S 1 1 j'-S3---| 1 1 1
s
11-11
S "^SS 1 1
3 »31121
S 1 1 |«-«»™„ 1 1 1
%<
1 =- 1 1
B 3SI--
fe 3II"3I
B li»3a*'.Miii
£
"M-
S 5S3 1 1
5i -*5; 1 ^w 1
9 l"2S"— Mlll
»
:-i = i
5 SS 1 ! 1
S 31 l"S !
3 ISS^—IIMM
»
- 1- 1 1
1 32S 1 1
s «ai^si
5 |i»3«-|-| 1 1 1
«
-III
3 S2 1 1 I
s " 1 i"! 1
i ««i»- 1 1 1 1 1 1
s
1 1- 1 1
S 33 1 1 1
K «1 nsi
R »»«"• 1 1 1 1 1 1 1 .
K
1 1 1 1
3 I2S--
S -S II —
S S»" 1- 1 M 1 M 1
3
s
g
■ SK.I ■ ■^
1 ■iB^« 1
E - - il g ■ «
g
1
•^ScS
S
25ttiiL,<) ~;n^;3Kca
s W W W K £
usuiuinn;
-^JO
.<*« tH
V «• Z r< c«
-M 00 »0 •«*< iH r? -M
lO 00 tH tH IC3 00
lO 00 tH
9
-M COJO 00 -M TQ
IC O5Q0
lO
1 iO O^O^tH
1 ^MlO"**
<»
(D
(Q
(Q
(d
H
•
>
8
lO OOOa 00 1 1 1
S? 1 1 1
1
1 1 i 1 1
1
lOO
?ItH
MH iHC^ . t- 1 1
CO 3*1 II
»0 1 00 30 1 G9 (M
1 o^oicth r?
1 tHO^ »c
•
>
Or^
00 tH
1
^ OOO Ot-TH
^ !M r-i
- ^ 1 lOkO 1
1
i-*l -i
1— '
cc
"^rt I-*-* 1
1 |-*S3"||g
•
>
'.fi
flS
OOO
Oi tH TQ •!*< 1 tH iH
Oi j <:o»^ <M
, co t^<:D 1
-^ 1
o»
00 00 lO a,rH
M tH I
90 ,D-t- 1 ,
1
! ^^-^ 1
>
Jfi
O 00«> OStH I 1
OO iH 1 '
••
O 1 •<*< 00 tH
00 1
1
1 IOOOtH co
• "M
co
OtH
tH :^
^ -Mt- »OIO M 1
00 T-H 1
T-H 1 CO »0 tH
oo H
1
00 'M0O'«*<
M
co
1
•
>
1— (
flS
OtH
00
-H CO^ •<t4 lO lO
00 ^ '
h \^^ \
1 i'*!'"''
oo
•* 00 co ^ o •**<
00 rH tH
S? 1"^ ^
1 1 i"'S'''=^
05
•
Jfi
00
00 tH iH 1
t- r? O "M
OO iH tH
1 1
1 oo<:ooao
1 59
•«*4
-MtH
«5*4 M tH
M OO 1
si< tH tH I
1 1 i-^s"-*
5
—
•
Ci >l .^ r? ^ Ot >7 M 1
tH ^
.et4
1
1 1
•^O«0tH t-
59 00
r
^«xx:©
\Ci r-l
00' rH
1 «O ;*US.* 1
1 1
1 lOi> •«*< M ^ ^
1 <M OO
1
•
jfi
••
obo
•«*• tH 00 I> 00 , 1
OO M 1 i
i •*■* 1
1 1 1 59 lO lO 00
»o
co
i
r^o
(.- 00 O si< M tH I
.9 tH '
t> cooo 1
1 ooooooo
1 .^i
oo
5< t-
^ ^CO r? MtH tH
00 J^i
tH ^ I tH
00 1
i
1 tH O "M-^f
1 59
00 .
•
6. Nach dem Wohnorte der
Eltern: Ortsangehorige
Auswiirtige .
Summe .
7. Classiflcalion.
a) Zu Ende des Schulj. 18901
I. Fortgangsclasse mit Vorzug.
I. Fortgangsclasse . ;
Zu einer Wiederholungspru-
fung zugelassen .
II. Fortgangsclasse .
iiL . . . :
Zu einer Nachtragsprufung
zugelassen ....
Summe .
b) Nachtrag zurn. Schulj. 1889/90
Wiederholungspriifungen wa-
ren bewilligt
Entsprochen haben
Nicht entsprochen haben (oder
nicht erschienen sind)
Nachtragspriifungen waren be-
• J-i • CQ • 50 • • *
o "^ *-•
• "^jir Si^ • o • • •
5^.S o ^
-O 73 XJ -^
. cC £•?•••
OJ'*' o o
S C3 »3 »3
. S o OT . 52 ^
o-g^^g « o
jSoo-^ooc3cJ *"
»J c: *i -c:th bDbo
t "tj •;i C5 :3 O O
^•g«5«-fefe .
•i^ c» . r rr
•
•
S
c
3
Si Si 11
i
s
1 ssssssi
8
"8
«S 2- II
^
i^ 1
1 1 |"'~-"S ,
SS "2 II
3.^
1 -.-..,
s
SS ?!2 jl
3
1 m"-|SS
-l
2S == S|
i
1 l»2""-s
1
g
l^ 1
i ,~,
S^ S= li
^
8 1
=2 ^2 Si
io. '
? ,— , ,,
5;s 2« II
i
1=. '
, ,,..,.,
1 1
ES S2 II
3
S?S 82 II
3
\ 1
i '"^"-^'
-3
ts aa II
i„
1 ,»-"--= 1 ,
SK «s 11
1
s^ 1
i ---r.
1
-" 38 II
I
s
2S "
1 "■=-" 1,1 , ,
3= st 11
i
is
i ="=
»3 2S 11
1
a-s '
y =""" 1 , , , ,
3
SS "8 II
i
is -
1 2—,,, i
Sl§ 1 1
c
S
I i ■
II sl
illfit
o-S
-S
i
5=
/
54
B. Statistik der (ichuler
Schuljahr 1890/1,
1. Zahl.
Zu Ende 1889/90. ... 44
Zu Anfang 1890/1 ... 53
Wahrend des ^chuljahres
eingetreten . . . . . 3
Im ganzen . . 56
Neu aufgenommen und zwar
aufgestiegen , . . . 56
Repetenten —
Wahrend des Schuljahres
ausgetreten 6
Schiilerzahl zu Ende 1890/1 50
2. Geburtsort (Vaterland).
Lemberg 28
Galizien ausser Lemberg .
Bukowina
Rumanien . . . . . .
Summe . . .
19
1
2
50
3. Muttersprache.
Deutsch
Polnisch
Ruthenisch
Summe . . .
4. Religionsbekenntnis.
Katholisch des lat. Ritus .
Katholisch des griech. Ritus
„ „ arm.
Mosaisch ....
Summe .
2
36
12
50
»
31
12
1
6
5. Lebensalter.
10 Jahre
11 >
12 »
13 »
14 »
16 »
50
12
16
11
8
2
1
Summe
50
6. Nach dem Wohnorte d. Eltern.
Ortsangehorige . . .39
Auswartige . . . . . 11
Summe . . . 50
7. Classification.
a) Zu Ende des Schuljahr. 1890/1.
I. Fortgangsclasse mit Vorzug 3
I. Fortgangsclasse ... 38
Zu einer Wiederholungspru-
fung zugelassen ... G
II. Fortgangsclasse ... 2
III. » . . . 1
Summe ... 50
b) Nachtragz. Schuljahre 1889/90.
Wiederholungsprufungen . 3
diese bestanden .... 2
nicht bestanden .... 1
Somit das Classificationsergebnis:
I. Fortgangsclasse mit Vorzug 10
1. » .... o^
IL » .... 2
III. » .... —
Summe . "T 44
8. Geldleistungen.
Das Schulgeld zu zahlen waren
verpflichtet :
I. Semester 56
II. » 28
Ganz befreit waren:
im I. Semester .... —
im II. » .... 22
Das Schulgeld betrug im ganzen.
im I. Semester fl. . 280
im II. » fl. . 140
Zusammen . . 420
9. Besuch des Unterrichtes in den
nicht obligaten Gegenstanden :
Freihandzeichnen ... 4
Turnen 23
Gesang 4
n
Ergebnis der Classification.
(Die Namen der Vorzugsschiiler sind mit fetten Lettern gedruckt).
I. a Classe.
Alexandrowicz Josef.
Altschtiler Nuchim.
Atlas Josef.
Bauer Julius.
Becher Gustav.
Berlstein Jacob.
Borowski Johann.
Brendel Israel.
Butyk Simon.
Czarnecki Thaddaeus.
Czopp Bernhard.
Doskocz Gerard.
Janowski Wladimir.
Kossowicz Xenophon.
Macieiinski Leonard.
Olijnyk Nicolaus.
Pytyped Peter.
Reszetyto Wladirair.
Sawicki Johann.
Sporn Alfred.
Steffel Franz.
Weigel Casper.
Wi^ckowski Jaroslaus.
Zarzycki Georg.
Hescheles David.
2 Schiilern wurde gestattet die Priifung aus je einem Lehrgegenstande
nach den Ferien zu wiederholen, 2 Schiiler erhielten die zweite, 1
Schiiler die dritte Classe.
1. b Classe.
Buchstab Israel.
Dank Arnold.
Ehrlich Josef.
Enzinger Josef.
Fass Abraham.
Fein Abraliam.
Goldstein Jacob.
Hordt Gabriel.
HuIIes Wolf.
Koitschim Wilhelm.
Koscicki Armand.
Krawiecki Josef.
Kreuzfuclis Siegm.
Landes Abraham.
Laufer Jacob.
Malinowski Thaddaus,
Malzsacher Friedrich.
Manz Franz.
Manz Isidor.
Hermelin Elias.
4 Schiilern wurde gestattet die Priifung aus je einem Lehrgegenstande
nach den Ferien zu wiederholen, 2 Schtiler erhielten die zweite, 1
Schiiler die dritte Classe.
56
Blaustein Isaak.
Diamand Jacob.
Lothringer Josef.
Metal David.
Miiller Johann
Mund Jacob.
Nachodzki Carl.
Neuhaus Johann.
Peternel Josef
Eapp Isaak.
Rosenstrauch Aron.
Kudy Hermann.
1« e Classe.
Schechtel Moses.
Silberstein Abraham.
Simak Friedrich.
Stark Jacob.
Stern Lazar.
Stromer Emil.
Tinz Adolf.
Towarnicki Siegm.
Wandel Schepsel.
Wieser Ignaz.
Wohlfeld Arthur.
Muller Rudolf.
7 ^chulern wurde gestattet die Priifung aus je einem Lehrgegeh-
stande nach den Ferien zu wiederholen, 3 Schuler erhielten die zweite
Classe.
II. a Classe.
Ardan Stephan.
Bardach Chaim.
Bauer Bernhard
Danek Adam
Ditrich Rudolf.
Dorosz Stephan.
Einschlag Josef.
Fall Ernst.
Grafl Otto.
Grott Alexander.
Hladky Simeon,
Keller Abraham.
Kolomyer Nicolaus.
Kostecki Dionysius.
Krzyi:anowski Eustach.
tukaslewicz Johann,
Michalewicz Michael.
Post Moses.
Stahl Abraham.
Stockknopf Julius.
Szczerban Alexander.
Seinkowi6 Rudolf
Zarzycki Alexander
14 Schijlern wurde gestattet aus je einem Lehrgegenstande die Priifung
nach den Ferien zu wiederholen, 5 Schiiler erhielten die zweite, 4
Schiiler die dritte Classe.
II. b Classe.
Biemat Franz
Dermann Anton
Felnd Adolf.
Freundlich Oswald.
Herold Benzian.
Knotz Heinrich.
Malewski Leonard.
Marjaiiski Stanislaus.
Mikulecki Victor.
Osuchowski Victor.
57
Rappaport Josef.
Rosenbaum David.
Schapira Max.
Schlosser Otto.
^chneider Ludwig.
Strusiewisz Boleslaus.
Tisch Isidor.
Wahl Moses.
i
I) Schiilern wurde gestattet die Priifung aus je einem Lehrgegenstande
nach den Ferien zu wiederholen, 12 Schuler erhielten die zweite, 2
Schiiler die dritte Classe.
111« a Claiise.
Adler Moses.
Balicki Leo.
Baumohl Abraham.
Bernaczek Carl.
Cybryiiski Franz
Dziwiiiski Adam.
Ehrlich Jacob.
Gorczyiiski Josef.
Gossowski Josef.
Halikowski Alexander
Koffler Baruch.
Kolischer Emil.
Kolischer Leo.
Koschade Daniel
Lang Rudolf.
Muryn Andreas.
Pikor Stanislaus.
Roszkowski Witold.
Roth Abraham
Silberstein Marcell.
Turkalewicz Michael.
Weigel Melchior.
Wi§ckowski Roscislaus.
Wiell(opoisl(i Maximiiian,
4
12 Schiilern wurde gestattet die Priifung aus je einem Lehrgegen-
stande nach den Ferien zu w''ederholen, 5 Schiiler erhielten die zweite,
1 Schiiler die dritte Classe.
III. b. Classe.
Barber Maximilian
Blocli Seinwel.
Dawid Wolf.
Feldmann Arthur.
(lerber Richard.
Hahn Abraham.
Hupert Julius.
Zabionski Wladimir
Klimowicz Adam. .
KoIIer Josef.
Kopiel Emanuel
Mahler Heinrich.
Mann Wilhelm.
Mayer Josef.
Mokrzycki Johann.
Miinzer Hermann
Rammer Julius.
Schiffmann Jonas
Vogelfanger Samuel.
Weissmann Osias
9 Schtilern wurde gestattet die Priifung aus je einem Lehrgegenstande
nach den Ferien zu wiederholen, 3 Schiiler erhielten die zweite, 10
Schiiler die dritte Classe.
58
IT. a. Classe.
Arzt Mechel.
Baranowski Eugen.
Berisch Salomon.
Berlstein David.
Bik Salomon.
Bikeles Marcus.
Boldeskul Carl.
Burstyn Theophil.
Buchstab Salomon.
Czyiewski Johann.
Dobrzyniecki Stanislaus.
Eichel Gustav.
Gerber Eugen.
Hendel Wilhelm.
Jankiewicz Eugen.
Komgold David.
Sidelnik Basil.
Sumper Stanislaus.
Sywulak Alexius.
11 Schiilern wurde gestattet die Priifung aus je einem Lehrgegen-
stande nach den Ferien zu wiederholen, 4 Schiiler erhielten die dritte
Classe.
IT. b. Classe.
Hawle Edmund.
Hermelin Nathan.
Hofmann Arthur.
Jasiilski Josef.
Kadletz Adolf.
Krampner Samuel.
Laufer Jacob
Michalewski Bojomir.
Pordes Pinkas.
Raabe Lndwig.
Reiss Isaak.
Rudziiiski Stanislaus.
Rzegociilski Boleslaus.
Selzer Moses.
Szowa August.
Weinbaum Eleazar.
Wittmann Samuei.
4 Schiilern wurde gestattet die Priifung aus je einem Lehrgegenstande
nach den Ferien zu wiederholen, 5 Schiiler erhielten die zweite,
5 Schiiler die dritte Classe.
T. a Classe.
Bombach Ludwig.
Cetner Andreas, Graf.
Czmiel Adam.
Demczuk Lukas.
Gliiiski Hieronymus.
Giuszkiewicz Marjan.
Gruber Eduard.
Griinstein Leo.
Halpern imon.
Hangelsheimer Eduard.
Hausner Arthur.
Heinbach Wilhelm.
Horbari Johann
Hornstein Carl.
Jasiriski Zdzislaus.
Iwanusa Michael.
Kryiowski Jacob.
Miiller Emil.
Terlecki Basil.
59
5 Schnlern wurde gestattet die Priifung aus je einem Lehrgegenstande
nach den Ferien zu wiederholen, 5 Schtiler erhielten die zweite,
2 Schiiler die dritte Classn.
T. b Classe.
Bard Aron.
Gargas Siegmund.
Gross Salomon.
Hillich Alexander.
Korn David.
Lehmann Arnold
Matfus Tsrael.
Mollinek Richard.
Motilewski Xaver.
Pilpel Jacob.
Pfau Ascher.
Rappaport Samuel.
Rechen Leo.
Seemann Bernhard.
Sp» Wolf.
Strusiiiski Julius.
Szawiowski Stanislaus:
Wolf Leiser.
^egestowski Ladislaus.
Leimsider Wilhelm.
9 Schiilem wurde gestattet die Prufung aus je einem Lehrgegenstande
nach den Ferien zu wiederholen, 1 Schiiler erhielt die zweite Classe.
Tl. a Classe.
Bodek Jacob.
Chajes Josef.
Charman Israel.
Czernicki Anton.
Doszna Anton.
Eck Leib.
Feuerberg Jacob.
GJ^uszkiewicz Eugen.
Hotewka Johann.
Hrehorowicz Alexander.
Kantor Kasimir.
Koitschim Eduard.
Mehler David.
Rosenbusch David.
Sawiuk Alexander.
Terlecki Eugen.
Wolanek Carl.
Wolf Karl.
11 Schtilern wurde gestattet die Priifung aus je einem Lehrgegen-
stande nach den Ferien zu wiederholen.
VI. b Classe.
Bodek Jacob.
Kotula Rudolf.
Krise Bruno.
Liszniewski Carl.
Lurie Max.
Ogorek Mieroslaus.
Piepes Johann.
Pordes Tsaak.
Ouest Robert.
Reis Isaak.
Rosenthal Emil.
Rubin Aron.
Schaff Marcell.
Schall Abraham.
60
Sekler Salomon.
Silberstein Oswald.
Smolka Zbigniew.
Sokal Jacob.
Towarnicki Alfred.
Unterricht David.
Urbanek Wilhelm.
Wang Samuel.
4 Schulern wurde gestattet die Priifung aus je einem Lehrgegenstande
nach den Ferien zu wiederholen, 1 Schuler die Priifung nachzutragen,
ein Schiiler erhielt die dritte Classe.
Tll. Classe.
Abrahamowski Michael.
Adam Wilhelm.
Adlerstein Aron.
Baranowski Julian.
Bickeles Samuel.
Bund Moses.
Drucker Herz.
Flecker Leo.
Golis Siegfried.
Hlavac Adolf.
Horowitz Jacob.
Jaskow Cyrill.
Krzyzanowski Michael
Lax Jacob.
Link Othmar.
Nadel Moses.
Schellenberg Paul.
Stogbauer Arthur.
Switalski Bronislaus
Schiller Salomon.
Uhle Rudolf.
Vogel Rudolf.
Neumark Salomon.
«I
10 Schulern wurde gessattet dje Priifung aus je einem Lehrgegen-
stande nach den Ferien zu wiederholen, 7 Schiiler erhielten die zweite,
1 Schiiler die dritte Classe.
YIII. a Classe.
Adler Heinrich.
Adlerstein Josef.
Baran Isaak.
Berger Jacob.
Bernfeld Moritz.
BIIIAski Constantin.
Buiyk Bohdan.
Chudzikiewiez Josef.
Darm Abraham
Feigenbaum Hersch.
Fels Israel.
Frankel Luser.
Freitag Roman.
Gewiirz Famuel.
Gruder Samuel.
Gudz Onuphrius.
Klastersky Julius.
Koch Ignaz.
Koitschim Josef.
Kowszewicz Roman.
Kozakiewicz Alexander.
Kranz Abraham.
Kurdydyk Josef.
Lang Severin.
Mateik Elias.
Mieser Nachman.
Schranz Selig.
Pokal Eduard.
(il
7 Schlilern wurde gestattet die Priifung aus je einem Lehrgegenstande
nach den Ferien zu wiederholen.
Butterweck Julius.
Ehrenpreis Marcus.
Geist Heinrich.
Gerstmann Adam.
Gerstmann J^everin^
Glasgall JechieL
Goring Peter.
Korytowski Julian.
Licht SauL
Michelini Anton.
Muller Alfred.
Podlewski Leo.
Popiel Jacob.
Propst siegmund.
Rodler Arthur.
Rylski Adara.
% 111. b Classe.
Schames BerL
Schneck Benjamin.
Schrag Julius.
Schweigl Rudolf.
Slavik Stanislaus.
SoJtys Wenzel.
Steif Alfred.
Stein Anton.
Szawfowski Romuald.
Thon Osias.
Wajgiel Eugen.
Wallsleben Theodor.
Wasscrmann SamueL
Wein Heinrich.
Zelnik Rudolf.
Zgorski Alfred.
3 Schiilern wurde gestattet die Priifung aus je einem Lehrgegenstande
nach den Ferien zu wiederholen.
Ergebnis der Maturitatspriifung.
A. liB ISeptcmbertermiii. 1890«
Zur gftozen Maturitatsprafun*^ wurden zugelassen: olTentliche Schiiler 7
Zur partielen (milridlich^i Matoritatsprnfung) „ »2
Extemisten 4
Zur Wiederholungsprufung aus je einem Gegenstande offentl. Schiiler 8
Privatisten 1
Externisten
1
Zusammen
23
Prflfungsergebnis :
Fiir reif wurden erklart
auf ein Jahr wurden reprobiert .
ohne Termin reprobiert
14
5
4
Zusammen 28
62
B. Im Sommertermlii 1S91.
Zur Maturit^tspriifung wurden zugelassen : ofTentliche SchUler .
externe ...
Zusammen . . 60
Prilfungsergebnis.
Fdr reif mit Auszeichnung wurden erklSrt : flffentl. Sehiiler . , 6
externe 1
Fflr reif: Sffentiiche Schfller 30
externe 4
Zur Wiederholungspriifung aus je einem Gegenstande wurden be-
stimmt: fiffentliche Schfller 11
Auf ein Jahr reprobiert: affentliche Schiiler 6
externe 1
Ohne Termin reprobiert : externe . . 1
Zusammen . . 60
Ein Zeugnie der Reife mit Auszeichnung wurde zuerkannt
den Abiturienten
Biliiislti Constantin.
Butterweck Juhus.
Gferstmann Adam,
KohlsdnrferMaximilian (Extern.).
Kozakiewicz Alexander.
Mieser Naehmann
Soitys Wenzel.
Ein Zeugnie
Adlerstein Josef.
Baran Isaak.
Berger Jacob.
Bernfeld MoriLz.
Butyk Bohdan.
Chudzikiewicz Josef.
Feigenbaum Hersch.
Fels Israel. ,
Freitag Uoman.
Geiat Heinrich.
Gerstmann Severin
Glasgall Jechiel.
Gdring Peter.
Gruder Samuet.
Korytowski Julian.
Kowszewicz Koman.
Lang Severin.
der Reife erhielten:
Malinowski Siegmund (Ext.).
Mikclajewicz Constantin (Ext.).
Miiller Alfred,
Podlewski Leo.
Rodler Arthur.
Schrag Julius.
Sehranz Selig. ^,^
Sokal Eduard.
Thon Osias.
Wajgiel Eugen.
Wallsleben Theodor.
Wassermann Samuel.
Wein Heinrich.
Zgorski Alfred.
Christof Miecislaus (Ext).
Frankei Luzer.
Schadehen Simehe (Ext.).
63
l-orbereltnngselasse.
B
/ ;
I
Andahazy Arthur.
Androchowicz Kasimir.
Bajewski Roman.
Dworski Alfred.
Dziakiewicz Kasimir.
Dieiyiiski Siegmund.
Groldhamer Abraham.
Jonasz Bronislaus.
K^trzynski Thaddaus.
Kiczura Meletius.
Kostew Basil.
Kostowiecki Johann.
Kostro Marian.
Kurpiak Alexander.
Lang Bronislaus.
Laskowski Ladislaus.
Lewakowski Boman.
Loziiiski Michael.
Markel Leo.
Nitarski Marian.
Paiiczak Johann.
Pikor Ladislaus.
Podhsiecki Josef.
Prepie^ Stephan.
Sawicki Cornelius,
Sawicz Victor.
Schall Juda.
Smolski Thaddaus.
Swirski Franz.
Szczepaiiski Siegmund,
Szczudlowski Franz.
Terlikowskl Wladlmlr.
Tyndyk Johann.
Ulm Alexander.
Waligorski Josef.
Wiewiorski, Ignaz.
Wrany Alfred.
Zaja6 Julian.
Krzeczunowicz Ladlslaus,
Ukraiiiski Michael.
Wereszyiiski Miecislaus.
•1
I
6 Schiilern wurde gestattet die Priifung aus je einem Lehrgegen-
stande nach den Ferien zu wiederholen, 2 Schiiler erhielten die zweite,
1 Schiiler die dritte Classe.
4
i
64
Voranzeige f&r das Schuljalir 1891J92.
1. Die Eroffnung des Schuljahres findet am 3. September mit
einem feierliQhen Gottesgienste statt, am 4 September beginnt der
Unterricht.
2. Die Anmeldung zur Aufnahne der Schiiler wird vom 29. Au-
gust bis 2. September von 9 bis 12 Uhr vormittags, vom 30. August
an auch von 4 bis 6 Uhr nachmittags, in der Directionskanzlei ent-
gegengenommen.
3|. Bei der Anmeldung haben die Schuler in Begleitung ihrerEl-
tern oder deren Stellvertreter zu erscheinen.
4. Jene Schuler, welche in die I. Classe aufgenommen zu wer-
den wiinschen, haben durch den Tauf- oder Geburtschein nachzuwei-
sen, dass sie das zehnte Lebensjahr zuriickgelegt haben, und wenn sie
von einer offentlichen Volksschule kommen, das beziigliche Zeugnis vor-
zuweisen.
5. Zur Aufnahme in die Vorbereitungs-CIasse iyt das vollendete
neunte Lebensjahr erforderlich.
6. Zur Aufnahme in die iibrigen Classen des Gymnasiums ist
das letzte >emestralzeugnis erforderlich, welches von Schiilern, die
von anderen Anstalten kommen, mit der Abgangsclausel versehen
sein muss.
7. Die Aufnahmspriifungen in die L Ctasse, desgleichen in den
Vorbereitungscurs, werden am L 2. eventuell auch am 3. September
von 9 — 12 Uhr vormittags und von 3—6 Uhr nachmittags vorgenoin-
men werden. Gepriift wird: 1. aus derReligion, 2. aus dem Deutschen,
3. aus der Landessprache, und 4. aus dem Rechnen. Jene Schiiler,
welche die I. Classe repetieren oder aus der Verbereitungsclasse mit
einem ginstigen Zeugnisse kommen, sind von der Aufnahmspriifung
losgezahlt.
8. Jeder Schiiler hat bei der Einschreibung ein ordnungsmassig
ausgefiilltes Nationale in 2 Exemplaren dem Director zu iiberreichen
und den Lehrmittelbeitrag von 1 fl. zu entrichten ; die neu eintreten-
den haben ausserdem eine Aufnahmstaxe von 2 fl. 10 kr. zu zahlen.
9. Das Schulgeld betragt 20 fl. per Semester. Schiiler, welche
in die Vorbereitungsclasse aufgenommen wurden, zahlen nur den Lehr-
mittelbeitrag von 1 fl. und das Schulgeld im Betrage von 5 fl. per
Semester.
10. Das Schulgeld ist in Schulgeldmarken im Laufe der ersten
6 Wochen eines jeden Semesters, nur von den offentlichen Schiilern
der LClasseim L Semester spatestens im Laufe der ersten 3
Monate nach Beginn des Schuljahres zu entrichten.
11. Oeffentlichen Schiilern der L Classe kann die Zahlung des
Schulgeldes bis zum Schlusse des L Semesters gestundet werden,
a) wenn ihnen in Bezugauf sittliches Betragen die Note »lobens-
wert« oder „befriedigend", beziiglich des Fleisses die Note „ausdauernd"
65
oder ^befriedigend" und in Bezug auf den Fortgang in allen obli-
gaten Lehrgegenstanden mindestens die Note »befriedigend« zuerkannt
wird und
b) wenn deren Eltern so unbemittelt sind, dass sie nur bei den
grossten Entbehrnngen das Schulgeld zahlen konnen.
Um die Stundung des Schulgeldes fiir einen Schiiler der I. Classe
zu erlangen, ist binnen 8 Tagen nach erfolgter Aufnahme desselben
bei der Direttion ein Gesuch zu iiberreichen, welches mit dem ent-
sprechenden Mittellosigkeitszeugnisse (Armutszeugnisse) versehen sein
muss.
Zwei Monate nach dem Beginn des Schuljahres hat der Lehr-
korper uuf Grund der bis dahin vorliegenden Leistungen der betreffen-
den Schiiler in Erwagung zu ziehen, ob bei denselben auch die unter
lit. a) geforderten Bedingungen zutreffen.
Gesuche solcher Schiiler. welche den zuletzt genannten Bedin-
gungen nicht entsprechen, sind von dem Lehrkorper sogleich zuriick-
zuweisen, wobei die Schiiler aufmerksam zu machen sind, dass sie der
Pflicht der Schulgeldzahlung noch vor A])lauf des 3. Monates nach
Beginn des Schuljahres nachzukommen haben.
Die definitive Befreiung von der Zahlung des Schulgeldes fbrdas
L Semester hangt von der Bedingung ab, dass das Zeugnis iiber das
I. Semester den feststehenden Forderungen beziighch der Noten aus
sittiichem Betragen und Fleiss. sowie beziiglich der allgemeinen Port-
gangsclasse gentigt. — Trifft diese Bedingung am Schlusse des Seme-
sters nicht zu, so ist das Schulgeld noch vor Beginn des II. Semesters
zu entrichten.
Jenen Schiilern der I. Classe, welche im I. Semester ein Zeugnis
der ersten Classe mit Vorzug erhalten haben, kann auf ihr Ansuchen
von der Landesschulbehorde die Riickzahlurg des fUr das I. Semester
entrichteten Schulgeldes bewilligt werden, wofern die Mittellosigkeit
der Eltern nachgewiesen wird.
12. Was fiir Lehrbiicher im Schuljahi^e 1892 an diesem Gymna-
sium gebraucht werden, macht das Biicherverzeichnis auf dem schwar-
zen Brette im Gymnasialgebaude und die letzte Pagina des Jahresbe-
richtes ersichthch.
:j